Παραγωγή γραπτού λόγου

Παραγωγή γραπτού λόγου

Κατά την παραγωγή γραπτού λόγου προσέχουμε τα εξής:

·        Μελέτη- Διερεύνηση του θέματος: Προσεκτική ανάγνωση, ώστε να εντοπιστεί η κεντρική ιδέα και οι επιμέρους έννοιες και να γίνουν κατανοητά τα ζητούμενα.

·        Καταρτισμός σχεδιαγράμματος: Καταγραφή των βασικών αξόνων-κεντρικών ιδεών, συγκέντρωση υλικού και ομαδοποίησή του σε τομείς (π.χ. οικονομικός τομέας, κοινωνικός κτλ.)

·         Πρόλογος: Προσεγγίζουμε γενικά την κεντρική έννοια δίνοντας μία πρώτη εικόνα για το τι θα ακολουθήσει. Αποφεύγουμε τις τετριμμένες και κοινότοπες εκφράσεις και τις ακραίες και δογματικές διατυπώσεις. Δεν πλατειάζουμε.

·        Κύριο μέρος: Μεταβαίνουμε ομαλά στο κεντρικό μέρος της έκθεσής μας. Απαντάμε στα ζητούμενα με τη σειρά που διατυπώνονται στο θέμα αναπτύσσοντας επαρκώς τα επιχειρήματα που έχουμε καταγράψει στο σχεδιάγραμμα (τουλάχιστον τρία επιχειρήματα για κάθε ζητούμενο). Αναπτύσσουμε  ισόρροπα τα ζητούμενα και δε γράφουμε οτιδήποτε είναι σχετικό με την κεντρική έννοια αν δε σχετίζεται άμεσα με αυτά. Χρησιμοποιούμε διαρθρωτικές λέξεις και εκφράσεις για να συνδέσουμε τις περιόδους και τις παραγράφους, ενώ ανάμεσα στα δύο ζητούμενα παρεμβάλουμε μία μεταβατική παράγραφο, η οποία θα κλείνει το πρώτο και θα εισάγει ομαλά τον αναγνώστη στο δεύτερο.  Αποφεύγουμε τις επαναλήψεις και προσπαθούμε να προσεγγίζουμε το θέμα από πολλές πλευρές.

·        Επίλογος: Διατυπώνουμε τα συμπεράσματά μας, συνοψίζουμε. Αν το θέμα δε ζητάει τρόπους αντιμετώπισης και συνεπώς δεν τους έχουμε αναπτύξει στο κύριο μέρος, μπορούμε να κάνουμε μία σύντομη αναφορά εδώ.

·        Ο λόγος μας πρέπει να χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και οι ιδέες να έχουν λογική αλληλουχία.

·        Προσοχή στην έκφραση, την ορθογραφία και την εικόνα του γραπτού.

                                      ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ

Το κείμενο που θα σας ζητηθεί να γράψετε εντάσσεται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο επικοινωνίας και συνεπώς πρέπει να προσαρμόσετε το ύφος σας, ώστε να ταιριάζει στις εκάστοτε επικοινωνιακές περιστάσεις. Τα κειμενικά είδη που μπορεί να ζητηθούν είναι:

·        Επιστολή:

Το ύφος διαφοροποιείται ελαφρώς ανάλογα με τον αποδέκτη της επιστολής

Ø  Είναι πιο οικείο και άμεσο όταν ο αποδέκτης είναι κάποιο φιλικό πρόσωπο.

Ø  Είναι πιο τυπικό κι επίσημο όταν ο αποδέκτης είναι κάποιος φορέας εξουσίας,  «επίσημος» κτλ.

Πάντοτε όμως γράφουμε με σοβαρότητα και αντικειμενικότητα και αποφεύγουμε τη χρήση ιδιωμάτων του προφορικού λόγου (π.χ. «αργκό»). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί το  α΄ και β΄ πρόσωπο (κυρίως στην αρχή και στο τέλος), αλλά να μη γίνει κατάχρηση, καθώς το γ΄ πρόσωπο προσδίδει σοβαρότητα και αντικειμενικότητα στο κείμενο.

Βάζουμε πάντοτε προσφώνηση (πάνω αριστερά): Αξιότιμε κύριε, κύριε δήμαρχε, αγαπητέ μου φίλε κτλ. (ανάλογα με τον αποδέκτη). Ο πρόλογος σ’ ένα τέτοιο κείμενο μπορεί να αφορά το σκοπό της επιστολής και να κάνει μια γενική αναφορά στον κεντρικό άξονα του θέματος. Το υπόλοιπο κείμενό μας ακολουθεί τη δομή και τις οδηγίες που είδαμε παραπάνω (πρόλογος/ κύριο μέρος/επίλογος. Δομή παραγράφου: θεματική περίοδος/λεπτομέρειες/κατακλείδα, προαιρετικά). Κλείνουμε με εκφράσεις όπως: Με εκτίμηση, με φιλικούς χαιρετισμούς κτλ. (ανάλογα με τον αποδέκτη).

·        Άρθρο: Προτάσσουμε έναν σύντομο, περιεκτικό αλλά ευρηματικό τίτλο, ο οποίος να κινεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να αφορά το σύνολο του θέματος. Γράφουμε σε γ΄ ενικό με σοβαρό και αντικειμενικό ύφος και με αναφορική λειτουργία της γλώσσας.  Στον πρόλογο αναφερόμαστε στο θέμα/γεγονός της επικαιρότητας που αποτέλεσε το έναυσμα του άρθρου. Στη συνέχεια αναπτύσσουμε το θέμα με τη δομή που αναφέρθηκε παραπάνω  (πρόλογος/ κύριο μέρος/επίλογος. Δομή παραγράφου: θεματική περίοδος/λεπτομέρειες/κατακλείδα, προαιρετικά).

·        Εισήγηση/Ομιλία: Εκφωνείται ενώπιον ακροατηρίου. Απαραίτητη η προσφώνηση: Αγαπητοί συμμαθητές, αγαπητοί συνδημότες, κυρίες και κύριοι (ανάλογα με τη σύνθεση του ακροατηρίου).  Το ύφος εδώ είναι πιο άμεσο και παραστατικό. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ορισμένα σημεία το  α΄ και β΄ πρόσωπο (κυρίως στην αρχή και στο τέλος), αλλά να μη γίνει κατάχρηση, καθώς το γ΄ πρόσωπο προσδίδει σοβαρότητα και αντικειμενικότητα στο κείμενο. Στη συνέχεια αναπτύσσουμε το θέμα με τη δομή που αναφέρθηκε παραπάνω (πρόλογος/ κύριο μέρος/επίλογος. Δομή παραγράφου (θεματική περίοδος/λεπτομέρειες/κατακλείδα, προαιρετικά).

·        Δοκίμιο πειθούς: Προτάσσουμε σύντομο και περιεκτικό τίτλο. Το ύφος είναι επίσημο, σοβαρό και αντικειμενικό και γράφουμε σε γ΄ πρόσωπο. Η επιχειρηματολογία πρέπει να είναι πλούσια, ώστε να πείσει τους αναγνώστες. Ακολουθεί την κανονική δομή που περιγράψαμε παραπάνω (πρόλογος/ κύριο μέρος/επίλογος. Δομή παραγράφου (θεματική περίοδος/λεπτομέρειες/κατακλείδα, προαιρετικά).

Ιστορία Α΄ Λυκείου: Αίγυπτος (σελ. 20-30)

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Η χώρα:

·        Αίγυπτος  ονομαζόταν το βορειοανατολικό τμήμα της Αφρικής, το οποίο διαρρέεται από τον ποταμό Νείλο.

·        Ο Νείλος πλημμύριζε το καλοκαίρι και όταν έπεφτε η στάθμη των νερών, άφηνε πίσω της ένα παχύ στρώμα γόνιμης λάσπης.

·        Η χώρα ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη: στην Άνω (νότια) Αίγυπτο και στην Κάτω (βόρεια) Αίγυπτο

Η οικονομία:

·        Άμεσα συνδεδεμένη με τον ποταμό Νείλο.

·        Άρδευση χωραφιών και συντήρηση καναλιών: επίπονη και συνεχής εργασία.

·        Καλλιέργεια σιταριού, κριθαριού, οπωροφόρων, κηπευτικών κ.ά.

·        Κτηνοτροφία

·        Ψάρεμα

·        Μεγάλος αριθμός ειδικευμένων τεχνιτών: μεταλλουργοί, ξυλουργοί κ.ά.

·        Παροχή υπηρεσιών

·        Διοίκηση κράτους, ιερείς, γραφείς, επαγγελματίες στρατιωτικοί

Η κοινωνία:

·        Ο Φαραώ βρισκόταν στην κορυφή της κοινωνίας ως επίγειος θεός και ενσάρκωση του κράτους. Η εξουσία του ήταν απόλυτη.

·        Ακολουθούσαν οι ιερείς, οι ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι και οι γραφείς  (τάξη των ισχυρών).

·         Ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα με σημαντική θέση αποτελούσαν  οι επαγγελματίες στρατιωτικοί.

·         Η πλειοψηφία των Αιγυπτίων ήταν ελεύθεροι πολίτες (γεωργοί ή τεχνίτες).

·        Ιδιωτικοί και κρατικοί δούλοι.

·        Υπήρχε κάποια κοινωνική ευελιξία.

Η πολιτική οργάνωση:

·        Κυριαρχούσε η ιδέα της θεοποίησης του Φαραώ

·        Το κράτος είχε θεοκρατικό χαρακτήρα.

Η ιστορία:

·        Άγνωστη η καταγωγή των αρχαίων Αιγυπτίων, μάλλον λαοί διαφορετικής προέλευσης.

·        Αρχαίο Βασίλειο (περ. 3000-2000 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα. Η χώρα επεκτείνεται, κατασκευάζονται σπουδαία οικοδομήματα

·        Το Μέσο Βασίλειο (περ. 2000-1540 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Θήβα στην άνω Αίγυπτο. Αρχικά αναδιοργάνωση, αλλά κατάκτηση από ασιατικό λαό, τους Υξώς

·        Το Νέο Βασίλειο (1540-1075 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Θήβα. Κυβέρνησαν σημαντικοί Φαραώ (Ακενατών, Ραμσής Β΄ κτλ.)

·        Κατά το 12ο αιώνα εισβάλλουν οι λαοί της θάλασσας και οι Αιγύπτιοι χάνουν τις ασιατικές τους κτήσεις.

·        11ο αι. π.Χ. το Νέο Βασίλειο βρίσκεται σε παρακμή.

Η ξένη κατάκτηση:

·        11ο αι. π.Χ. ως 7ο αι. π.Χ. η Αίγυπτος βρίσκεται κάτω από ασσυριακή κατοχή.

·        Πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. αποτινάσσεται η ασσυριακή κυριαρχία, γίνεται Φαραώ ο Ψαμμήτιχος και ύστερα ο Νεκώ (6ος αι. π.Χ.). Ιδρύεται η ελληνική αποικία Ναύκρατις και το ελληνικό στοιχείο διεισδύει στην Αίγυπτο.

·        Το 525 π.Χ. η Αίγυπτος έγινε περσική επαρχία.

·        Το 333 π.Χ., μετά τη μάχη της Ισσού, ο Μ. Αλέξανδρος κατέλαβε τη χώρα

Η θρησκεία:

·        Αρχικά, κάθε πόλη είχε θεό-προστάτη.

·        Πολυθεΐα.

·        Παρουσίαζαν τους θεούς με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ζώου.

·        Δημοφιλείς θεοί: ο Ρα, η Ίσις, ο Ώρος, ο Όσιρις.

·        Πίστη στη μεταθανάτια ζωή: ταρίχευση σωμάτων και ταφή μαζί με διάφορα σκεύη.

·        Κατασκευή ταφικών μνημείων για τους Φαραώ και τους νεκρούς των ανώτερων τάξεων.

Η γραφή:

·        Ιερογλυφική γραφή, κάθε χαρακτήρας ήταν και ένα σύμβολο.

·        Δύσκολη γραφή, υπήρχε εξειδικευμένη ομάδα, οι γραφείς, οι οποίοι είχαν διοικητικά καθήκοντα.

·        Αποκρυπτογραφήθηκε το 1822 από το Γάλλο αιγυπτιολόγο Ι.Champollion, ο οποίος διάβασε τη στήλη της Ροζέτας, όπου το ίδιο κείμενο ήταν γραμμένο σε ιερογλυφικά, σε απλοποιημένα ιερογλυφικά και σε ελληνικά.

Τα γράμματα:

·        Τα κείμενα αναφέρονταν κυρίως στη δράση και τα κατορθώματα των Φαραώ

·        Λίγα κείμενα θρησκευτικού και λυρικού περιεχομένου ή λαϊκές διηγήσεις.

Οι επιστήμες:

·        Ανάπτυξη εμπειρικών αστρονομικών γνώσεων: καθιέρωση ημερολόγιου των 365 ημερών, χωρισμός έτους σε εβδομάδες και μήνες, προσδιορισμός ώρας με βάση την ηλιακή σκιά.

·         Ανάπτυξη γεωμετρίας για τη μέτρηση των καλλιεργήσιμων γαιών

·        Γνώσεις ανατομίας και ιατρικής (βοήθησε η ταρίχευση των σωμάτων)

Οι τέχνες:

·        Σκοπός των καλλιτεχνών ήταν να  προβάλλουν τη ζωή και τη δράση του Φαραώ. Κατασκευή επιβλητικών μνημείων. Χαρακτηριστικές είναι οι πυραμίδες, οι μεγάλοι ναοί στο Λούξορ και στο Καρνάκ.

·         Σπουδαία έργα μικρότερων διαστάσεων από ξύλο ή πέτρα και έργα μικροτεχνίας από μέταλλα, πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους.

Σύνταξη Περίληψης

Σύνταξη Περίληψης

1.  Προσεκτική ανάγνωση του κειμένου, ώστε να βρεθεί το Θεματικό Κέντρο.

2. Ανάγνωση του κειμένου κατά παράγραφο και συγγραφή πλαγιοτίτλων (νοηματικό κέντρο παραγράφου και σημαντικές λεπτομέρειες). (Σημ.: ορισμένες φορές η διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει σε ευρύτερες νοηματικές ενότητες.)

3. Εντοπισμός διαρθρωτικών λέξεων (βλ. παρακάτω) και φράσεων με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή του ευρύτερου κειμένου και επισήμανση των νοηματικών σχέσεων που σημαίνουν. 

4. Σύνδεση των μικρών συμπυκνωμένων νοημάτων που γράψαμε (= πλαγιοτίτλων), αξιοποιώντας τις διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις που έχουμε υπογραμμίσει, για να αποδώσουμε τη δομή της σκέψης και την οργάνωση του λόγου του συγγραφέα.

ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

·       Δεν αντιγράφουμε αυτούσιες εκφράσεις ή προτάσεις του κειμένου, εκτός από λέξεις-κλειδιά που είναι απαραίτητες για την κατανόησή του.

·       Δεν κρίνουμε τις απόψεις του συγγραφέα

·       Δε μιμούμαστε το ύφος του συγγραφέα

·       Δεν προσθέτουμε δικά μας σχόλια στην περίληψη

·       Δεν διατυπώνουμε δικά μας συμπεράσματα

·       Αποφεύγουμε τα παραδείγματα.

·       Είναι απαραίτητο να υπάρχει νοηματική κι εκφραστική συνοχή.

·       Η περίληψη να μην ξεπερνά κατά πολύ το όριο λέξεων.

·       Αποφεύγουμε την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση.

·       Λαμβάνουμε υπ’ όψιν το επικοινωνιακό πλαίσιο.

Γ. ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ:

1. Περιεχόμενο: μεταφορά των βασικών ιδεών του κειμένου (= θεματικές περίοδοι και κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες της κάθε παραγράφου)

2. Δομή: οι περίοδοι λόγου (τα βασικά νοήματα της περίληψης) πρέπει να χαρακτηρίζονται από συνοχή νοηματική και εκφραστική, δηλαδή να συνδέονται μεταξύ τους και να υπάρχουν αντίστοιχες διαρθρωτικές λέξεις, αντωνυμίες, λέξεις – κλειδιά.

3. Έκφραση: Να υπάρχει εκφραστική αυτονομία και να μη χρησιμοποιούνται αυτούσιες φράσεις του αρχικού κειμένου (εξαιρούνται οι λέξεις – κλειδιά που είναι απαραίτητες για την κατανόηση του κειμένου).

Να μη γίνεται κατάχρηση του πλάγιου λόγου («ο συγγραφέας πιστεύει, νομίζει, ισχυρίζεται…» κ.λπ)

4. Έκταση: Να μην ξεπερνά κατά πολύ το όριο των επιτρεπόμενων λέξεων (ανοχή περίπου 10%)

  

Για να επιτύχουμε τη συνοχή του κειμένου χρησιμοποιούμε διαρθρωτικές λέξεις που δηλώνουν: 

 α) αίτιο - αποτέλεσμα: επειδή, διότι, κατά συνέπεια, γι' αυτό το λόγο, κτλ.

 β) αντίθεση - εναντίωση: αλλά, όμως, παρ’ όλα αυτά, ωστόσο, από την άλλη πλευρά, όμως κτλ.

 γ) χρονική σχέση: αρχικά, έπειτα, ύστερα, τέλος, προηγουμένως κτλ.

 δ) όρο, προϋπόθεση: αν, εκτός αν, σε περίπτωση που κτλ.

 ε) επεξήγηση: με άλλα λόγια, δηλαδή, για να γίνω σαφέστερος κτλ.

 στ) έμφαση: το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο ότι…, θα ήθελα να τονίσω το εξής …κτλ.

 ζ) ένα παράδειγμα: π.χ. λ.χ., για παράδειγμα κτλ.

 η) απαρίθμηση επιχειρημάτων, η εισαγωγή μιας καινούριας ιδέας: πρώτο… δεύτερο, καταρχήν, τελικά, το επόμενο επιχείρημα/θέμα που θα μας απασχολήσει κτλ.

 θ) διάρθρωση του κειμένου: το άρθρο/η μελέτη/ η εισήγηση/ η ομιλία μου χωρίζεται σε τρία μέρη: στο πρώτο κτλ.

 ι) συμπέρασμα, συγκεφαλαίωση: για να συνοψίσουμε, συγκεφαλαιώνοντας / επιλογικά / συμπερασματικά θα λέγαμε ότι… κτλ.

Γνωστό Β΄ Λυκείου: Δημοσθένης

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ

1.       Ποια γεγονότα οδήγησαν στο συμμαχικό πόλεμο;

2.     Πώς έληξε ο συμμαχικός πόλεμος και τι συνέβη στη Ρόδο μετά τη λήξη του;

3.     Ποιες δυσκολίες είχε να αντιμετωπίσει ο Δημοσθένης με το λόγο Ὑπέρ τῆς Ῥοδίων  Ἐλευθερίας;

  

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (παρ.1-4 )

1. Νομίζω ότι πρέπει, άνδρες Αθηναίοι, να δίνετε πλήρη ελευθερία λόγου στον κάθε ένα από τους ρήτορες αφού αποφασίζετε για πόσο σπουδαία ζητήματα. Εγώ ποτέ μέχρι τώρα δεν θεώρησα δύσκολο το να σας υποδείξω τα καλύτερα ( γιατί για να μιλήσω γενικά, όλοι σας μου φαίνεται ότι τα γνωρίζετε), αλλά το να σας πείσω να τα κάνετε∙ γιατί όταν κάτι φανεί σωστό και αποφασιστεί, τότε απέχει εξίσου από την πράξη όσο (απείχε) πριν να αποφασιστεί .2. Υπάρχει λοιπόν ένα πράγμα από αυτά για τα οποία εγώ νομίζω ότι οφείλετε ευγνωμοσύνη στους Θεούς, το ότι δηλαδή αυτοί που σας πολέμησαν πρόσφατα εξαιτίας της αλαζονείας τους, τώρα στηρίζουν σε εσάς μόνο τις ελπίδες της σωτηρίας τους. Αξίζει, λοιπόν, να είστε ευχαριστημένοι με την παρούσα ευκαιρία ∙ γιατί θα σας συμβεί, αν αποφασίσετε για αυτό το ζήτημα αυτά που πρέπει, να αναιρέσετε έμπρακτα και με καλή φήμη τις βλασφημίες αυτών που συκοφαντούν την πόλη μας. 3. Οι Χίοι δηλαδή και οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι μας κατηγόρησαν ότι σχεδιάζουμε να τους βλάψουμε και για αυτό οργάνωσαν συμμαχικά εναντίον μας αυτόν εδώ τον τελευταίο πόλεμο∙ θα αποδειχθεί όμως ότι ο Μαύσωλος, αυτός που τους υποκίνησε σε αυτά και τους έπεισε, παρά το ότι ισχυριζόταν ότι ήταν φίλος των Ροδίων, τους έχει αφαιρέσει την ελευθερία τους, ενώ οι Χίοι και οι Βυζάντιοι που παριστάνουν τους συμμάχους (θα αποδειχθεί) ότι δεν τους βοήθησαν στις ατυχίες τους, 4. εσείς όμως, που σας φοβόντουσαν, (θα αποδειχθεί ότι είστε) μόνοι από όλους αίτιοι της σωτηρίας τους. Και αφού αυτά θα τα διαπιστώσουν όλοι θα πετύχετε ώστε οι δημοκρατικοί σε όλες τις πόλεις να θεωρούν εγγύηση της σωτηρίας τους αυτό, αν δηλαδή είναι φίλοι σας∙ από αυτό κανένα όφελος μεγαλύτερο δεν θα μπορούσε να υπάρξει για εσάς, από το να επιτύχετε δηλαδή την ανεπιφύλακτη φιλία όλων με τη θέλησή τους. 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ( §17 -20 )

17.  Προσέξτε και εκείνο, άνδρες Αθηναίοι, ότι δηλαδή έχετε διεξάγει πολλούς πολέμους εναντίον και δημοκρατικών και ολιγαρχικών καθεστώτων. Και αυτό βέβαια το ξέρετε και εσείς οι ίδιοι∙ αλλά για ποιους λόγους πολεμάτε εναντίον και των δύο, αυτό κανένας ίσως από εσάς δεν το σκέπτεται. Για ποιους λόγους λοιπόν γίνεται (ο πόλεμος); Εναντίον των δημοκρατικών πόλεων γίνεται ή για ιδιωτικές διαφορές που δεν ήταν δυνατό να λυθούν με δημόσια συμφωνία, ή για ένα τμήμα εδάφους ή για σύνορα ή εξ αιτίας ανταγωνισμού ή για την ηγεμονία∙ 18. εναντίον όμως των ολιγαρχικών καθεστώτων για τίποτε από αυτά, αλλά για το πολίτευμα και την ελευθερία ∙ επομένως, εγώ βέβαια δε θα δίσταζα να πω ότι πιστεύω ότι συμφέρει περισσότερο να σας πολεμούν όλοι οι Έλληνες έχοντας δημοκρατία παρά να είναι φίλοι σας έχοντας ολιγαρχία. Γιατί νομίζω ότι εύκολα θα κάνετε ειρήνη με αυτούς που είναι ελεύθεροι, όποτε θα θέλατε, ενώ όταν είναι ολιγαρχικοί ούτε τη φιλία θεωρώ σταθερή∙ γιατί με κανέναν τρόπο δε θα μπορούσαν να γίνουν οι ολιγαρχικοί φίλοι με τους δημοκρατικούς και αυτοί που επιδιώκουν να εξουσιάζουν με αυτούς που έχουν επιλέξει να ζουν με ισονομία. 19. Απορώ λοιπόν γιατί κανένας από εσάς δεν πιστεύει ότι κινδυνεύει μαζί και το πολίτευμά μας αν έχουν ολιγαρχία οι Χίοι και οι Μυτιληναίοι και τώρα δα οι Ρόδιοι και αν σχεδόν όλοι οι άνθρωποι οδηγούνται σε αυτή τη δουλεία, ούτε σκέπτεται αυτό, ότι σε καμιά περίπτωση δε θα αφήσουν τη δημοκρατία σας αν όλα οργανωθούν σύμφωνα με το ολιγαρχικό πολίτευμα. Γιατί γνωρίζουν ότι κανένας άλλος δε θα μπορούσε να αποκαταστήσει την ελευθερία∙ 20. από όπου λοιπόν περιμένουν ότι θα τους συμβεί κάποιο κακό, αυτό θα θελήσουν να καταστρέψουν. Πρέπει λοιπόν να θεωρείτε τους άλλους, που αδικούν κάποιους, εχθρούς των ιδίων των αδικημένων∙ σας συμβουλεύω όμως να θεωρείτε κοινούς εχθρούς όλων αυτών που επιθυμούν ελευθερία όσους καταλύουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα και τα μεταβάλλουν σε ολιγαρχικά. 

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠΡΟΟΙΜΙΟ (§1-2)

   Τα βασικά αιτήματα του προοιμίου, τα οποία προσπαθεί και ο Δημοσθένης να διασφαλίσει, είναι η πρόσεξις, η εὔνοια και η εὐμάθεια. Έτσι τονίζει από την αρχή τη σοβαρότητα του θέματος (περί τηλικούτων βουλευομένους), κολακεύει τους Αθηναίους δηλώνοντας πως όλοι τους γνωρίζουν το σωστό (ἅπαντες ὑπάρχειν ἐγνωκότες), προβάλλει το στοιχείο της εύνοιας των θεών που ευχαριστούσε τους Αθηναίους (ἔστιν μέν οὖν...ἐλπίδας) και παρουσιάζει τον πόλεμο με τους Ροδίους ως αποτέλεσμα της ὓβρεως των τελευταίων, Ακόμη προαναγγέλλει την αποκατάσταση της φήμης της πόλεως, που την επιθυμούσαν ιδιαίτερα οι Αθηναίοι (συμβήσεται...ἀπολύσασθαι) και αποκαλεί τις κατηγορίες κατά της πόλης συκοφαντίες (τάς βλασφημίας) και όσους την κατηγορούσαν διαβολείς (παρά τῶν διαβαλλόντων). Κατ’αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζει την προσοχή και την ευνοϊκή διάθεση εκ μέρους του ακροατηρίου. Η διασφάλιση όμως της εὐνοίας συνδέεται και με την εὐμάθεια, για την οποία ο Δημοσθένης δημιουργεί κατάσταση αναμονής κλείνοντας το προοίμιο με δυο στίχους που αποτελούν την προκατασκευή της εισήγησης του (συμβήσεται γάρ...ἀπολύσασθαι) και αφήνοντας έτσι να εννοηθεί ότι θα διαφωτίσει περισσότερο τους Αθηναίους στη συνέχεια, στην «πρόθεσιν» του λόγου.

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ:

-        Όταν πρόκειται να συζητηθεί κάποιο σοβαρό θέμα, πρέπει να εξασφαλίζεται παρρησία σε όλους τους ρήτορες.

-        Δεν είναι δύσκολο το να εξηγήσει τα πιο σωστά και ωφέλιμα, αλλά το να πείσει τους Αθηναίους να τα πράξουν.

-        Οι Αθηναίοι πρέπει να αισθάνονται ευγνώμονες προς τους θεούς και γιατί αυτοί που στο παρελθόν τους πολέμησαν, τώρα έχουν απόλυτη ανάγκη από τη βοήθειά τους.

-        Η αποστασία των Ροδίων ήταν αποτέλεσμα της αλαζονείας τους.

-        Η Αθήνα πρέπει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που της δίνεται και να αποκαταστήσει τη φήμη της πόλης.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ:

-        Ήθος του ρήτορα: Ο ρήτορας προβάλλει το ήθος του καθώς δηλώνει ότι δεν του είναι δύσκολο να διατυπώσει τις πιο σωστές συμβουλές ( ἐγώ...ὑμᾶς) και υποστηρίζει ότι αν οι Αθηναίοι πράξουν αυτά που τους συμβουλεύει θα καταρρίψουν τις εναντίον τους συκοφαντίες (συμβήσεται...απολύσασθαι). Παρουσιάζεται έτσι ως σώφρων και διορατικός ρήτορας που συμβουλεύει πάντα τα βέλτιστα και ωφελεί την πατρίδα του.

-        Ήθος του ακροατηρίου: Εξυψώνει όμως και το ήθος του ακροατηρίου καθώς αποφαίνεται ότι όλοι τους γνωρίζουν τα βέλτιστα (ἃπαντες...ἐγνωκότες), δε διστάζει όμως στη συνέχεια να τους ψέξει γιε αδράνεια.

-        Ήθος του αντιπάλου: Προκειμένου να κλονίσει την εμπιστοσύνη των ακροατών του προς τους άλλους ρήτορες, διαγράφει το ήθος τους παρουσιάζοντάς τους ως αναξιόπιστους και ως ρήτορες που δε συμβουλεύουν τα πιο ωφέλιμα, αλλά τα πιο ευχάριστα και έτσι είναι υπεύθυνοι για την αδράνεια που χαρακτηρίζει την πόλη.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ:

           Από την αρχή ο ρήτορας πετυχαίνει να φορτίσει συναισθηματικά το ακροατήριο τονίζοντας τη σοβαρότητα του θέματος και τη ανάγκη παροχής παρρησίας και τους δημιουργεί  ενοχές για την αδράνεια που επιδεικνύουν παρ’ όλο που γνωρίζουν όλοι τα βέλτιστα. Τέλος προσπαθεί να αντιστρέψει το κλίμα δυσαρέσκειας σε χαρά και ικανοποίηση για το γεγονός ότι οι παλιοί τους εχθροί τώρα τους έχουν ανάγκη.

 ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

§§1-2

οἶμαι → ομόρριζα: οίηση (=αλαζονεία), οιηματίας. / συνώνυμα: ἡγοῦμαι, δοκῶ, νομίζω, φρονῶ.

δεῖν →  δεῖ. Ομόρριζα: δέηση, ενδεής, ένδεια. / συνώνυμα: χρή, προσήκει.

βουλευομένους → βουλεύομαι. Ομόρριζα: βουλευτής, προβούλευμα, συμβουλευτικός. / συνώνυμα: διαλογίζομαι, ἐνθυμοῦμαι.

διδόναι → δίδωμι. Ομόρριζα: δόση, δώρο, δότης, προδοσία. / συνώνυμα: παρέχω, προσφέρω, δωροῦμαι.

ἡγησάμην → ἡγέομαι-οῦμαι. Ομόρριζα: ηγέτης, ηγεσία, διήγηση, καθηγητής. / συνώνυμα: οἶμαι, δοκῶ, νομίζω, φρονῶ.

ἐγνωκότες: γιγνώσκω. Ομόρριζα: γνώση, γνώμη, διάγνωση. / συνώνυμο: οἶδα, ἐπίσταμαι.

δόξῃ → δοκέω-ῶ. Ομόρριζα: δόξα, δόγμα, δοκιμή. / συνώνυμα: ἡγοῦμαι, νομίζω, φρονῶ, οἶμαι.

ψηφισθῇ → ψηφίζομαι. Ομόρριζα: ψήφος, ψήφισμα, συμψηφισμός.

ὀφείλειν → ὀφείλω. Ομόρριζα: οφειλή, οφειλέτης.

ἡσθῆναι → ἣδομαι. Ομόρριζα: ηδονή, φιλήδονος. / συνώνυμα: ἀγάλλομαι, τέρπομαι, χαίρω, εὐφραίνομαι. / αντώνυμα: ἀθυμῶ, ἀνιῶμαι, λυποῦμαι.

συμβήσεται → συμβαίνω. Ομόρριζα: βάση, βήμα, σύμβαση, αναβάτης.

διαβαλλόντων → διαβάλλω. Ομόρριζα: διαβολή, βολή, βλήμα, βέλος.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

§§1-2

1)      «διδόναι παρρησίαν»: Τι ζητάει με τη φράση αυτή ο Δημοσθένης από τους Αθηναίους και γιατί κατά τη γνώμη σας;

2)     Σε ποιο σημείο του κειμένου ο Δημοσθένης κολακεύει τους Αθηναίους;

3)     α) Γιατί ο Δημοσθένης νομίζει ότι οι Αθηναίοι πρέπει στην παρούσα περίσταση να χρωστούν ευγνωμοσύνη στους θεούς; β) Τι δείχνει αυτή η αναφορά του;

4)     α) Ποια σημασία έχει η λέξη «ὓβρις» για τους αρχαίους Έλληνες και β) θεωρεί στο συγκεκριμένο κείμενο «ὓβριν» ο Δημοσθένης;

5)      Να χαρακτηρίσετε το Δημοσθένη από τον τρόπο με τον οποίο απευθύνεται στους Αθηναίους και να αιτιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς σας.

6)      Οι γενικότεροι στόχοι του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου είναι: α) η εύνοια β) η προσοχή και γ) η κατατόπιση των ακροατών. Να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα σημεία στο προοίμιο που υπηρετούν αυτούς τους στόχους και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

7)      Πώς λέγεται το τελευταίο τμήμα του προοιμίου και ποιο στόχο έχει;

ΠΡΟΘΕΣΙΣ (§3-4)

   Η πρόθεση περιλαμβάνει την πρόταση του ρήτορα την οποία θα αναπτύξει και θα αποδείξει στο επόμενο τμήμα του λόγου που λέγεται πίστις. Κατά συνέπεια η πρόθεση ξεκινάει από το παρελθόν και επεκτείνεται στο μέλλον. Ο ρήτορας ξεκινάει από το παρελθόν (ἠτιάσαντο) υπενθυμίζοντας τα αίτια του Συμμαχικού πολέμου προχωράει όμως στο μέλλον (φανήσεται-ποιήσετε), διατυπώνοντας την πολιτική του πρόταση από την οποία θα προκύψουν τα εξαιρετικά θετικά αποτελέσματα για την πόλη.

   Επιπλέον, παρουσιάζεται ως υπεύθυνος για τον πόλεμο ο Μαύσωλος που εξαπάτησε τους Ροδίους και τους στέρησε την ελευθερία τους, στηλιτεύεται η στάση των Χίων και Βυζαντίων που αποδεικνύονται αναξιόπιστοι φίλοι και σύμμαχοι και προβάλλεται η πολιτική της Αθήνας. Τα αποτελέσματα από την πολιτική που προτείνει ο ρήτορας προβάλλονται έντονα στο τέλος της πρόθεσης και εστιάζονται στην προβολή της Αθήνας ως εγγυήτριας δύναμης.

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ:

-        Ηθικός αυτουργός του συμμαχικού πολέμου είναι ο Μαύσωλος που υποκίνησε τους Χίους, τους Βυζαντίους και τους Ροδίους να αποστατήσουν.

-        Ο Μαύσωλος ενώ προσποιούνταν ότι ήταν φίλος των Ροδίων στην πραγματικότητα τους έχει στερήσει την ελευθερία.

-        Οι Χίοι και οι Βυζάντιοι δεν είναι ειλικρινείς σύμμαχοι των Ροδίων αφού τους άφησαν αβοήθητους.

-        Αν βοηθήσουν τους Ροδίους, η Αθήνα θα θεωρείται στο εξής εγγυήτρια της ελευθερίας όλων των φιλικών προς αυτήν πόλεων.

-        Θα προκύψει μια τεράστια ωφέλεια, η ανεπιφύλακτη δηλαδή φιλία όλων μα τη θέληση τους.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ:

Ήθος του ρήτορα: Στις παραγράφους αυτές δεν προβάλλεται άμεσα το ήθος του ρήτορα, αλλά από όσα λέει φαίνεται ότι είναι ένας φιλόπατρις και εξαιρετικά εύστροφος ρήτορας μια και διατυπώνει μια πρόταση που θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη στους Αθήνα αφού θα καταδείξει ότι όσα λέγονταν εναντίον της ήταν διαβολές και θα την καταστήσει εγγυήτρια της δημοκρατίας.

 Ήθος του ακροατηρίου: Οι Αθηναίοι είναι εγγυητές της ελευθερίας και της δημοκρατίας και κάθε κατηγορία εναντίον τους είναι διαβολή υποκινούμενη από άτομα σαν το Μαύσωλο.

Ήθος του αντιπάλου: Ο Δημοσθένης παρουσιάζει το Μαύσωλο με τα πιο μελανά χρώματα για να ρίξει την ευθύνη της αποστασίας και του πολέμου σε αυτόν και να μειώσει την ενοχή των Ροδίων το μίσος εναντίον των οποίων ήταν το βασικό χαρτί των αντιπάλων ρητόρων. Έτσι τον παρουσιάζει υποκριτή και δολοπλόκο. Οι Χίοι και οι Βυζάντιοι παρουσιάζονται επίσης αρνητικά ως αναξιόπιστοι και ανάλγητοι φίλοι και σύμμαχοι .

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ:

   Αρχικά ο ρήτορας προσπαθεί να προκαλέσει αγανάκτηση και μίσος κατά του ηθικού αυτουργού της αποστασίας Μαυσώλου αλλά και εναντίον των Χίων και Βυζαντίων που άφησαν αβοήθητους τους Ροδίους. Ταυτόχρονα προσπαθεί να μειώσει την οργή και τη μνησικακία των Αθηναίων απέναντι στους Ροδίους παρουσιάζοντας τους ως θύματα και όχι ως υπεύθυνους της καταστάσεως που δημιουργήθηκε εις βάρος της Αθήνας. Τέλος, επιχειρεί να δημιουργήσει προσδοκία και ικανοποίηση για τις ωφέλειες που μπορούν να προκύψουν, αν βοηθήσει η Αθήνα τη Ρόδο.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

§§3-4

ᾐτιάσαντο → αἰτιάομαι-ῶμαι. Ομόρριζα: αιτία, αιτιώδης, αιτιολογία. / συνώνυμα: μέμφομαι, ψέγω, κατηγορῶ, ὀνειδίζω. / αντίθετα: ἐπαινῶ, εὖ λέγω.

συνέστησαν → συνίστημι. Ομόρριζα: στάση, στήλη, στάθμη, σταθμός.

φανήσεται → φαίνομαι. Ομόρριζα: φανερός, διαφανής, επιφάνεια. / συνώνυμα: ἀποδείκνυμι, δηλῶ.

φάσκων → φημί. Ομόρριζα: κατάφαση, φήμη, άφατος.

ἀφῃρημένος → ἀφαιρέομαι-οῦμαι. Ομόρριζα: αφαίρεση, αιρετός, αυθαίρετος.

ἀποδείξαντες → ἀποδείκνυμι. Ομόρριζα: δείγμα, δείκτης, απόδειξη / συνώνυμα: δηλῶ, σημαίνω.

βεβοηθηκότες → βοηθέω-ῶ. Ομόρριζα: βοήθεια, βοηθητικός. /  συνώνυμα: ἀμύνω, ἐπικουρῶ, λυσιτελῶ, ἀρήγω.

ἐφοβοῦντο → φοβέομαι-οῦμαι. Ομόρριζα: φόβος, φόβητρο, επίφοβος. / συνώνυμο: δέδοικα.

ὀφθῆναι → ὁράομαι-ῶμαι. Ομόρριζα: όραση, ορατός, αυτόπτης, ιδέα, όψη. / συνώνυμα: θεῶμαι, θεωρῶ, σκοπῶ-σκοποῦμαι, βλέπω.

τυχεῖν → τυγχάνω. Ομόρριζα: τύχη, ατυχία, επίτευξη, καλότυχος.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

§§3-4

1)     Η τυχόν βοήθεια της Αθήνας προς τους Ροδίους, ποια σημασία θα έχει γι’ αυτούς συγκρινόμενη και με τη στάση που επέδειξαν απέναντί τους α) ο Μαύσωλος και β) οι Χίοι και οι Βυζάντιοι; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

2)     «ἑκόντων», «ἀνυπόπτου εὐνοίας»: Ποια σημασία αποδίδει στις έννοιες αυτές ο Δημοσθένης σε σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου και γιατί;

3)      Να εντοπίσετε και να κρίνετε τα επιχειρήματα του Δημοσθένη στις §§3-4.

4)      Να προσδιορίσετε στην ενότητα το ήθος των ακροατών, το ήθος των αντιπάλων και το ήθος του ομιλητή.

5)      Από ποιες ηθικές αρχές νομίζετε ότι εμφορείται ο Δημοσθένης, σύμφωνα με το περιεχόμενο των §§3-4; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

6)      Ποια είναι η θέση των §§3-4 στη δομή του λόγου και τι επιδιώκεται σ’ αυτό το τμήμα του λόγου;

             

ΠΙΣΤΙΣ (§§5-34)

§§5-16 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ-ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

§5: Ο Δημοσθένης επισημαίνει την αντιφατική πολιτική των αντιπάλων του:

-         Προτείνουν εχθροπραξίες εναντίον του Μ. Βασιλέως για χάρη των Αιγυπτίων.

-        Δε θέλουν να βοηθήσουν τους Ροδίους γιατί φοβούνται την αντίδραση του Μ. Βασιλέως.

§6: Υπενθυμίζει την προηγούμενη πρότασή του για τις σχέσεις της Αθήνας με τους Πέρσες.

-         Οι Αθηναίοι δεν έπρεπε να προχωρήσουν σε εχθροπραξίες εναντίον των Περσών.

-         Επιβαλλόταν όμως να συνεχίσει ο πολεμικός εξοπλισμός και οι προετοιμασίες.

§7: Ο ρήτορας τονίζει ότι δεν υπάρχει ασυνέπεια στις πολιτικές του απόψεις. Η πρόταση του για βοήθεια προς τους Ροδίους δεν είναι αντίθετη με την παλαιότερη φιλειρηνική πολιτική του αφού συμβουλή του τόσο προς τους Αθηναίους όσο και προς το Μ. Βασιλιά θα ήταν να διεκδικούν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα αλλά να μην προβάλλουν αξιώσεις για όσα δεν τους ανήκουν.

§8: Οι Αθηναίοι:

-         Δεν πρέπει να παραχωρούν στο Μ. Βασιλιά όσα κατέλαβε με αιφνιδιασμό ή απάτη.

-         Πρέπει με κάθε θυσία να αγωνιστούν για το δίκαιο και το συμφέρον.

-         Οι θυσίες δε θα είναι  μεγάλες.

§9: Ο Μ. Βασιλιάς δεν κήρυξε πόλεμο εναντίον των Αθηναίων όταν ο Τιμόθεος κατέλαβε τη Σάμο, την οποία κατείχε περσική φρουρά, άρα δεν είναι πιθανό να το κάνει και στην περίπτωση της Ρόδου.

§10: Κανείς δεν πολεμά για να επεκτείνει τις κτήσεις του με την ίδια ένταση που αγωνίζεται για να διατηρήσει αυτές που του ανήκουν.

§11: Κατά το Δημοσθένη η στάση της Αρτεμισίας εξαρτάται από την πρόοδο των βασιλικών επιχειρήσεων στην Αίγυπτο. Αν οι βασιλικές επιχειρήσεις ευδοκιμήσουν, η Αρτεμισία θα επιθυμεί την κατοχή του νησιού για να το προσφέρει στο Μ. Βασιλιά και να εξασφαλίσει την εύνοιά του.

§12: Αν δηλαδή ο Μ. Βασιλιάς αποτύχει, πράγμα που ήδη διαφαίνεται, η Αρτεμισία θα προτιμήσει να κατέχουν οι Αθηναίοι τη Ρόδο για να απαλλαχθεί από την περσική επιτήρηση.

§13: Ο ρήτορας επισημαίνει ότι αν ο Μ. Βασιλιάς εγείρει αξιώσεις για τη Ρόδο αυτό θα φανερώσει τις επιθετικές του διαθέσεις που θα αφορούν ολόκληρη την Ελλάδα.

§14: Τονίζεται η αναξιοπιστία των ολιγαρχικών της Ρόδου και αποκλείεται το ενδεχόμενο συνεργασίας μαζί τους.

§15: Ο Δημοσθένης προβάλλει το πατριωτικό του ήθος καθώς μοναδικό κριτήριο για όσα λέει είναι τι συμφέρον της Αθήνας.

§16: Οι Ρόδιοι θα είναι προσεκτικότεροι και πιο συνετοί στο μέλλον αφού το πάθημα τους πρέπει να τους συνέτισε. Οι Αθηναίοι πρέπει να τους βοηθήσουν. 

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ:

Ήθος του ρήτορα: Ο Δημοσθένης παρουσιάζεται ως υπεύθυνος πολιτικός, του οποίου οι απόψεις έχουν συνέπεια και είναι συμφέρουσες για την πόλη και προσπαθεί να αποκρύψει την ασυνέπεια στις προτάσεις του (§6-7). Παρουσιάζεται ενημερωμένος και να έχει εξετάσει όλες τις ενδεχόμενες συνέπειες της πρότασής του, είτε προέρχονται από το Μεγάλο Βασιλιά είτε από την Αρτεμισία (§8-13). Τέλος, διαλύει τις όποιες υποψίες για την ύπαρξη κάποιας ιδιοτέλειας πίσω από το λόγο του, προβάλλει το πατριωτικό του ήθος και τονίζει ότι μόνη επιδίωξή του είναι το συμφέρον της πόλης (§14-15).

Ήθος του ακροατηρίου: Κυρίως στις τελευταίες παραγράφους ( 14-16) ο ρήτορας εξυψώνει τους συμπολίτες του αφού ρίχνει όλο το φταίξιμο για την αποστασία στους αλαζόνες Ροδίους αφού περιφρόνησαν τη μεγάλη τιμή να είναι σύμμαχοι με τους ανώτερους από αυτούς Αθηναίους και έτσι δίκαια έπαθαν όσα έπαθαν. Οι Αθηναίοι δεν ευθύνονται αλλά ως μεγαλόψυχοι που είναι πρέπει να τους συγχωρήσουν.

Ήθος του αντιπάλου: Ο Δημοσθένης μειώνει ηθικά τους αντιπάλους ρήτορες αποκαλύπτοντας την αντιφατική πολιτική τους και παρουσιάζοντάς τους ως υποκριτές, υστερόβουλους και αναξιόπιστους (§5). Ενώ αποδεικνύει και την αδυναμία των επιχειρημάτων τους μειώνοντας τους κινδύνους του εγχειρήματος ( §8-13)  τους οποίους αυτοί προφανώς θα είχαν τονίσει.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ:

Δημιουργεί αισθήματα εμπιστοσύνης προς το άτομό του και καχυποψίας προς τους αναξιόπιστους αντίπαλους ρήτορες (§5-7). Μειώνει το φόβο για ενδεχόμενη αντίδραση του Μεγάλου Βασιλιά και της Αρτεμισίας σε περίπτωση επέμβασης των Αθηναίων στη Ρόδο (§8-13). Τέλος, προσπαθεί να μειώσει τη μνησικακία που νιώθουν οι Αθηναίοι για τους Ροδίους μειώνοντας την ευθύνη τους και παρουσιάζοντάς τους ως θύματα εξαπάτησης(§16).

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

§§5-16

1.      Ποια στάση κάποιων Αθηναίων απέναντι στο βασιλιά των Περσών θεωρεί εσφαλμένη ο Δημοσθένης και γιατί;

2.     Ποια νομίζει ο Δημοσθένης ότι πρέπει να είναι η στάση των Αθηναίων απέναντι στο βασιλιά και σε ποια επιχειρήματα στηρίζει την άποψή του;

3.     Με ποιο συλλογισμό του ο Δημοσθένης υποστηρίζει ότι ο αγώνας για το δίκαιο είναι και αγώνας για λιγότερους πολέμους ή για πιθανότερη εξασφάλιση της ειρήνης;

4.     Σε ποιο επιχείρημα στηρίζει τη γνώμη του ο Δημοσθένης ότι δεν προτείνει κάτι καινούριο ή ασυνήθιστο, διατυπώνοντας τη γνώμη του για βοήθεια προς τους Ροδίους;

5.     Να εντοπίσετε τα σημεία της §10 όπου ο Δημοσθένης εκφράζει απόψεις γενικότερου κύρους και να κρίνετε την καθεμιά από αυτές.

6.     Να αναφέρετε ποια είναι τα κριτήρια της δράσης της Αρτεμισίας και να κρίνετε αν διέπεται η πολιτική αυτή από ηθικές αρχές.

7.     Αν τυχόν ο βασιλιάς των Περσών εγείρει αξιώσεις για την πόλη των Ροδίων, τι θα σημαίνει αυτό για τους Αθηναίους και τους άλλους Έλληνες;

8.     Για ποιους λόγους, κατά το Δημοσθένη,  δε συμφέρει τους Αθηναίους να κάνουν συμμάχους τους ολιγαρχικούς που ασκούν τώρα την εξουσία στη Ρόδο;

§§17-18

Ο ρήτορας επιχειρεί μέσα από την αντίθεση δημοκρατικών και ολιγαρχικών πολιτευμάτων να αποδείξει την υπεροχή του πολιτεύματος της Αθήνας και να τονίσει την υποχρέωσή της να συνδράμει στην εδραίωση και προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος και σε άλλες πόλεις. Κάνει ένα αυστηρό διαχωρισμό ανάμεσα στους λόγους για τους οποίους οι Αθηναίοι διεξήγαγαν πολέμους εναντίον δημοκρατικών και εναντίον ολιγαρχικών πόλεων. Οι λόγοι αυτοί υποβαθμίζονται στην περίπτωση των δημοκρατιών ενώ τονίζονται για τις ολιγαρχίες, εναντίον των οποίων ο πόλεμος γίνεται για την προάσπιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Στο συμπέρασμά του ο ρήτορας καταφεύγει στην υπερβολή: συμφέρει την πόλη περισσότερο να πολεμάει εναντίον δημοκρατικών πόλεων παρά να είναι φίλη ολιγαρχικών. Υπάρχει χάσμα ανάμεσα στις δύο πολιτειακές επιλογές και έτσι η όποια συμμαχία είναι πρόσκαιρη και αναξιόπιστη. Όλη η ενότητα κυριαρχείται από υπερβολή νοηματική και εκφραστική.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ:

-         Οι λόγοι διεξαγωγής πολέμου εναντίον δημοκρατιών και εναντίον ολιγαρχιών είναι διαφορετικοί και είναι πολύ πιο σημαντικοί όταν πολεμούν εναντίον των ολιγαρχιών.

-        Θα ήταν πιο συμφέρον για την πόλη να πολεμάει με όλους τους Έλληνες ενώ θα έχουν δημοκρατικά καθεστώτα παρά να συνάπτει φιλίες με ολιγαρχικές πόλεις.

-        Η συνεννόηση με ελεύθερους- δημοκρατικούς ανθρώπους είναι εύκολη.

-        Η φιλία με ολιγαρχικούς είναι αναξιόπιστη γιατί ποτέ  δε θα είναι πραγματικά ευνοϊκοί απέναντι στους δημοκρατικούς.

  ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

v Ήθος του ρήτορα: Ο Δημοσθένης προβάλλει το δημοκρατικό του φρόνημα και τη απέχθειά του προς την ολιγαρχία. Είναι άνθρωπος ελεύθερος και θέλει να συναναστρέφεται με ελεύθερους ενώ είναι καχύποπτος απέναντι στους ολιγαρχικούς.

v Ήθος του ακροατηρίου: Ο ρήτορας κολακεύει το ακροατήριο ταυτίζοντας τη δημοκρατία με την ελευθερία (ἐλευθέρους ὄντας) και παρουσιάζοντας μια ωραιοποιημένη εικόνα του πολιτεύματος τους (ᾑρημένοις ζῆν μετ’ ἰσηγορίας). Οι συμπολίτες του λοιπόν παρουσιάζονται ως άνθρωποι που έκαναν την πιο σωστή επιλογή, επέλεξαν την ελευθερία και την ισότητα και έτσι είναι ανώτεροι από τους πολίτες ολιγαρχικών πόλεων.

v Ήθος του αντιπάλου   : Οι απανταχού ολιγαρχικοί και όσοι τους υπερασπίζονται είναι άνθρωποι ανελεύθεροι και αναξιόπιστοι και ως εκ τούτου οι Αθηναίοι δεν πρέπει να τους εμπιστεύονται.  

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ

v Με τη χρήση πολλών σχημάτων λόγου, όπως παρηχήσεων, υποφορών και ανθυποφορών, αντιθέσεων, πολυσύνδετων, υπερβολών, βραχυλογιών κ.ά. φορτίζει συναισθηματικά το ακροατήριο καθιστώντας το λόγο του πολύ ζωηρό, έντονο, ποικίλο και πειστικό. Προκαλεί ικανοποίηση για την πολιτειακή επιλογή τους που είναι επιλογή ελευθερίας αλλά και φόβο από το ενδεχόμενο επικράτησης ολιγαρχικών καθεστώτων προσπαθώντας να επηρεάσει τη δημοκρατική ευαισθησία των Αθηναίων και να τους πείσει να αποστείλουν βοήθεια στους Ροδίους.

§§19-20

   Στις παραγράφους 19-20 ο ρήτορας περιορίζει τον υπερβολικό τόνο της προηγούμενης ενότητα. Από τη διατύπωση των γενικότερων αντιλήψεων του για τη δημοκρατία και την ολιγαρχία περνάει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η βασική συλλογιστική του στηρίζεται στην προβολή του ολιγαρχικού κινδύνου και στο ρόλο που πρέπει να παίξει η Αθήνα για να εξαλείψει αυτόν τον κίνδυνο αφού όποιος βλάπτει τα δημοκρατικά πολιτεύματα είναι εχθρός όλων των ελεύθερων ανθρώπων πόσο μάλλον των προμάχων της ελευθερίας και δημοκρατίας Αθηναίων. Στην αρχή της ενότητας προτάσσεται ένα ρήμα ψυχικού πάθους ενώ η αναφορά στα ολιγαρχικά πολιτεύματα γίνεται με πολυσύνδετο (Χίων καί Μυτιληναίων και Ῥοδίων και πάντων). 

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

·       Είναι απορίας άξιον που οι Αθηναίοι δεν αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο από την εξάπλωση των ολιγαρχικών καθεστώτων.

·       Από την εξάπλωση των ολιγαρχικών καθεστώτων κινδυνεύει και η δημοκρατία της Αθήνας αφού οι ολιγαρχικοί θα θελήσουν να την εξαλείψουν για να μην αποτελεί πλέον απειλή για το καθεστώς τους.

·       Οι «καταλύοντες» τη δημοκρατία είναι εχθροί όλων των ανθρώπων που θέλουν να είναι ελεύθεροι.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

Ø  Ήθος του ρήτορα: Ο Δημοσθένης είναι ιδιαίτερα διορατικός αφού αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο που σύμφωνα με τα λεγόμενά του κανείς άλλος δεν αντιλαμβάνεται (μηδείς ὑμῶν). Είναι υπερασπιστής της δημοκρατίας και αγωνιά για τους κινδύνους που την απειλούν. Έτσι κερδίζει τη συμπάθεια και την υποστήριξη των δημοκρατικών Αθηναίων.

Ø  Ήθος του αντιπάλου: Οι ολιγαρχικοί παρουσιάζονται ως επικίνδυνοι εχθροί, χειρότεροι από τους κοινούς εγκληματίες, που σύντομα θα προσπαθήσουν να καταστρέψουν το πολίτευμα της Αθήνας. Ενώ οι αντίπαλοι ρήτορες που συμβουλεύουν να μη βοηθήσουν τους Ροδίους είναι άφρονες αφού δεν προβλέπουν τον κίνδυνο που απειλεί το πολίτευμά τους.

Ø  Ήθος του ακροατηρίου: Οι Αθηναίοι αντίθετα παρουσιάζονται ως οι μοναδικοί ικανοί υπερασπιστές της ελευθερίας και της δημοκρατίας και ως φόβητρο για τους αντιπάλους τους.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

§§17-20

ἲστε → οἶδα. Ομόρριζα: είδηση, ιστορία, ειδήμων. / συνώνυμα: γιγνώσκω, ἐπίσταμαι.

λογίζεται → λογίζομαι. Ομόρριζα: λογιστής, συλλογισμός, υπολογιστής.

δυνηθέντων → δύναμαι. Ομόρριζα: δύναμη, δυνατός, δυναμικός.

ὀκνήσαιμι → ὀκνέω-ῶ.  Ομόρριζα: όκνος, οκνηρός / συνώνυμα: ἐνδοιάζω, δέδοικα.

συμφέρειν → συμφέρω.  Ομόρριζα: φόρος, συμφορά, φαρέτρα.

βουληθείητε → βούλομαι. Ομόρριζο: βούληση. / συνώνυμα: ἐφίεμαι, ποθῶ, ἐθέλω, ἐπιθυμῶ.

ζῆν → ζήω-ῶ. Ομόρριζα: ζωή, ζωτικός, ζήση, ζωντανός. / συνώνυμα: βιῶ, διάγω, διαιτῶμαι, διατρίβω.

θαυμάζω → Ομόρριζα: θαυμασμός, θαυμάσιος, αξιοθαύμαστος. / συνώνυμα: ἂγαμαι, ἐκπλήττομαι, ἀπορῶ.

ὑπαγομένων → ὑπάγομαι. Ομόρριζα: αγωγή, αγώνας, παιδαγωγός, άγημα.

συστήσεται → συνίσταμαι.  Ομόρριζα: σύσταση, σύστημα.

ἐάσουσιν → ἐάω-ῶ. Συνώνυμα: ἀφίημι, μεθίημι, ἐπιτρέπω.

προσδοκῶσι → προσδοκάω-ῶ. Ομόρριζα: προσδοκία, προσδόκιμος, απροσδόκητος. / συνώνυμα: ἐλπίζω, προσδέχομαι.

ἀνελεῖν → ἀναιρέω-ῶ. Ομόρριζα: αναίρεση, εξαίρετος.

ἀδικοῦντες → ἀδικέω-ῶ.  Ομόρριζα: αδικία, αδίκημα. συνώνυμα: βλάπτω, κακῶς ποιῶ.

πεπονθότων → πάσχω. Ομόρριζα: πάθος, πένθος, πάθημα.

μεθιστάντας → μεθίστημι. Ομόρριζα: στάση, μετάσταση, σταθμός.

παραινῶ → Ομόρριζα: παραίνεση, έπαινος, συναίνεση.

ἐπιθυμούντων → ἐπιθυμέω-ῶ. Ομόρριζα: επιθυμία, ανεπιθύμητος. Συνώνυμα: βούλομαι, ἐφίεμαι, ἐθέλω.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

§§17-20

1.      α) Να αναφέρετε τις αιτίες για τις οποίες, κατά το Δημοσθένη, οι Αθηναίοι διεξάγουν πολέμους εναντίον πόλεων με δημοκρατικά πολιτεύματα και εναντίον κρατών με ολιγαρχικά πολιτεύματα και β) να προσδιορίσετε ποιο κριτήριο διαφοροποιεί ποιοτικά τις δύο κατηγορίες πολέμων και ποια σημασία αποδίδει ο Δημοσθένης στο κριτήριο αυτό;

2.     Γιατί είναι προτιμότερο, κατά το Δημοσθένη, να έχουν πόλεμο οι Αθηναίοι προς όλους τους Έλληνες «δημοκρατουμένους» παρά να είναι φίλοι και σύμμαχοι με όλους τους Έλληνες «ὀλιγαρχουμένους»;

3.     Στο απόσπασμα του κειμένου «πρός μέν γάρ ἐλευθέρους...γένοιντ’ἂν» να εντοπίσετε τις λέξεις και φράσεις που αναφέρονται: α) στους δημοκρατικούς και β) στους ολιγαρχικούς και κατόπιν, με βάση αυτές, να κρίνετε τη στάση του Δημοσθένη απέναντι σ’ αυτές τις δύο πολιτικές παρατάξεις.

4.     «δουλείαν» (§19): Τι θεωρεί «δουλείαν» στο κείμενο ο Δημοσθένης; Είναι εύστοχος ο χαρακτηρισμός; Να απαντήσετε τεκμηριωμένα.

5.     Ποιο φόβο του για το πολίτευμα της Αθήνας εκφράζει ο Δημοσθένης στην §19; 

6.     Να εντοπίσετε το σημείο του κειμένου που ο Δημοσθένης πιστεύει σε έναν υψηλό ρόλο της Αθήνας ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

7.     Ποιους θεωρεί «κοινούς εχθρούς» της ελευθερίας ο Δημοσθένης και με ποιους τους συγκρίνει;

8.     Πώς κρίνετε τα επιχειρήματα του Δημοσθένη στη συγκεκριμένη ενότητα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.