Αναφορικές Προτάσεις (σελ. 176 – 177, σχολικό βιβλίο Έκφρασης-Έκθεσης Β΄ Λυκείου)

Οι αναφορικές προτάσεις είναι ένα από τα είδη των προτάσεων που χρησιμοποιούνται συχνά τόσο στην απλή όσο και στη διαδοχική υπόταξη. Οι δευτερεύουσες αυτές προτάσεις αναφέρονται σε έναν κύριο ή δευτερεύοντα όρο άλλης πρότασης και διακρίνονται σε:

·        Ονοματικές αναφορικές προτάσεις: εισάγονται με αντωνυμίες (όποιος, οποίος, που, ό, τι κτλ.) και χρησιμοποιούνται συνήθως ως ονόματα, δηλαδή ως υποκείμενα, αντικείμενα, ονοματικοί προσδιορισμοί (επεξήγηση, παράθεση κτλ.). Διακρίνονται σε ελεύθερες ονοματικές → έχουν συντακτική θέση υποκειμένου, αντικειμένου ή κατηγορούμενου (σπάνια) του ρήματος εξάρτησης και σε επιθετικές ονοματικές → εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες ο οποίος, που και έχουν συντακτική θέση επιθετικού προσδιορισμού στον όρο που αναφέρονται.

Παραδείγματα:

Όποιος διαβάζει και παρακολουθεί τις παραδόσεις θα γράψει καλά. (Υποκείμενο)

Να κάνεις ό, τι θέλεις. (Αντικείμενο)

·        Επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις: εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα (όπου, όσο, όπως κτλ.) ή με άλλους αναφορικούς επιρρηματικούς προσδιορισμούς και προσδιορίζουν ένα επίρρημα ή άλλο επιρρηματικό προσδιορισμό μιας πρότασης.

·         

Παραδείγματα:

Φύγε όποτε θέλεις. (χρόνο)

Θα βοηθήσω όσο μπορώ. (ποσό)

Διάκριση ονοματικών αναφορικών προτάσεων:

·        Προσδιοριστικές: αναγκαίοι προσδιορισμοί της προηγούμενης πρότασης.

Παράδειγμα

Ο μαθητής που κάθεται στο τελευταίο θρανίο πήρε μέρος στο διαγωνισμό Λογοτεχνίας.

·        Παραθετικές/ προσθετικές: δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της πρότασης.

        Ο καθηγητής της Άλγεβρας, που τον εκτιμώ ιδιαίτερα, με προέτρεψε να πάρω μέρος στο Διαγωνισμό Μαθηματικών.

Στις αναφορικές προτάσεις μια ονοματική προσδιοριστική μπορεί να ξεχωρίζει από μία ονοματική παραθετική με βάση τα ακόλουθα κριτήρια:

1. στίξη· οι παραθετικές προτάσεις χωρίζονται από τον ονοματικό όρο στον οποίο αναφέρονται με κόμμα, η και με πιο έντονα σημάδια στίξης, όπως παύλες, παρενθέσεις κτλ. Αντίθετα οι προσδιοριστικές ακολουθούν χωρίς κόμμα τον ονοματικό όρο που προσδιορίζουν.
2. επιτονισμός· οι προσδιοριστικές διαβάζονται μαζί με τον όρο στον οποίο αναφέρονται, ενώ οι παραθετικές διαβάζονται χωριστά, με διαφορετικό τόνο φωνής.
3. σημασιολογικό κριτήριο/νόημα· είναι και το πιο αξιόπιστο για να γίνει με βεβαιότητα η διάκριση ανάμεσα στις προσδιοριστικές και παραθετικές προτάσεις (το κόμμα μπορεί εύκολα να παραλειφθεί από αβλεψία η να προστεθεί από άγνοια): οι πληροφορίες που περιέχει η παραθετική πρόταση παρουσιάζονται ως ξεχωριστές και δευτερεύουσες ως προς το περιεχόμενο του προσδιοριζόμενου όρου. Αντίθετα η προσδιοριστική πρόταση αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει, καθώς αποτελούν μαζί ένα νόημα αδιαίρετο.