Ιστορία Α΄ Λυκείου: Κλασική εποχή (480-323 π.Χ.)

Κλασική εποχή  (480-323 π.Χ.)

Κλασική περίοδος: τέλος περσικών πολέμων-θάνατος Μ. Αλεξάνδρου → υπεροχή συντελεστών και επιτευγμάτων –δημιουργία διαχρονικών αξιών που αποτελούν τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού.

Νικηφόρο αποτέλεσμα περσικών πολέμων → καθοριστικό για τη δημιουργία των επιτευγμάτων στην πολιτική, στα γράμματα και στις τέχνες της κλασικής εποχής.

Αθήνα → ηγεμονική δύναμη → αντιπαράθεση με Σπάρτη → διαίρεση ελληνικού κόσμου σε δύο μεγάλους συνασπισμούς: Πελοποννησιακός πόλεμος.

Παρέμβαση Περσών (πρώτο μισό 4^ου αιώνα) → υποδαύλισε τον ανταγωνισμό των ελληνικών κρατών → ανάγκη πανελλήνιας ένωσης → επιτεύχθηκε εν μέρει από Φίλιππο Β’ και ολοκληρώθηκε από Μ. Αλέξανδρο.

Η συμμαχία της Δήλου – Αθηναϊκή ηγεμονία

Αθήνα μετά τους περσικούς πολέμους → μεγάλη ναυτική δύναμη → ίδρυση Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας με έδρα τη Δήλο όπου βρισκόταν το συμμαχικό ταμείο – αρχικά τα μέλη ίδια δικαιώματα – ο φόρος καθοριζόταν σε πλοία ή χρήματα.

Αθηναίοι → χρησιμοποίησαν τη συμμαχία για επικράτηση απέναντι στους Πέρσες και τους άλλους Έλληνες και ως μέσο επιβολής της κυριαρχίας τους στους συμμάχους → αυξανόμενη δύναμη → επιφυλακτική η στάση της Σπάρτης.

Κίμων

·        αριστοκρατική παράταξη

·        υπέρ της συνεργασίας με τη Σπάρτη

·        εργάστηκε για στερέωση αθηναϊκής δύναμης και αντιμετώπιση Περσών

·        νικηφόρα αντιμετώπιση Περσών στον Ευρυμέδοντα ποταμό

·        πολιτική ήττα όταν οι Λακεδαιμόνιοι απέπεμψαν την αθηναϊκή αποστολή βοήθειας κατά τον Γ΄ Μεσσηνιακό πόλεμο (464-455 π.Χ.)

Επικράτηση δημοκρατικών με Εφιάλτη → εξοστρακισμός Κίμωνα (461), εγκατάλειψη φιλολακωνικής πολιτικής.

Δολοφονία Εφιάλτη → αρχηγός των δημοκρατικών ο Περικλής.

Μετατροπή αθηναϊκής συμμαχίας σε ηγεμονία → μεταφορά συμμαχικού ταμείου από Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών (454 π.Χ.) – έντονες επεμβάσεις στις συμμαχικές πόλεις

Επιστροφή Κίμωνα → πενταετής ανακωχή με Σπάρτη – πολιορκία Κιτίου το 450 π.Χ. (πεθαίνει) → νίκη αθηναϊκού στόλου το επόμενο έτος στη Σαλαμίνα της Κύπρου.

Καλλίειος (κατά άλλους ιστορικούς Κιμώνειος) ειρήνη → συνθήκη ειρήνης με Πέρσες υποχρεώνονται να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας.

Διαδέχεται ο Περικλής → τριακοντούτειςσπονδαί: ειρήνη για τριάντα χρόνια με τους Σπαρτιάτες (445 π.Χ.).

Η εποχή του Περικλή

Η τριακονταετής ειρήνη → κράτησε δεκαπέντε χρόνια  → εσωτερική ανάπτυξη Αθήνας και απόλυτη κυριαρχία επί των συμμάχων.

Κύριος συντελεστής ο Περικλής (χρυσούς αιών του Περικλέους)→ προικισμένος ηγέτης - εκλεγόταν κάθε χρόνο στρατηγός – επιβαλλόταν στο πλήθος χωρίς να περιορίζει τις ελευθερίες του → η Αθήνα οδηγείται στο απόγειο της πολιτικής και πολιτιστικής της ανάπτυξης.

Ø  Ενίσχυση δημοκρατικού πολιτεύματος: καθιέρωση χρηματικής αποζημίωσης για κληρωτούς άρχοντες, βουλευτές και λαϊκούς δικαστές.

Ø  Δαπάνες και για την πολιτιστική ανάπτυξη των Αθηναίων → θεωρικά: αντίτιμο της ελεύθερης εισόδου των πολιτών στο θέατρο

Ø  Επέκταση εμπορικής επιρροής στη Δύση  μέσω συμμαχιών → ίδρυση αποικίας των Θουρίων (444-443 π.Χ.) → ο Πειραιάς εξελίσσεται σε μεγάλο εμπορικό λιμάνι

Έσοδα:

·        εκμετάλλευση μεταλλείων

·        φορολογία: δεν υπήρχε άμεση φορολογία – πλήρωναν μόνο οι μέτοικοι / έμμεση φορολογία επιβαλλόταν για τα εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα

·         φόρος συμμάχων: τακτικές και έκτακτες εισφορές συμμάχων

·         έκτακτες εισφορές πολιτών: θεσμός λειτουργίας → δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες όπως η χορηγία, η τριηραρχία, η αρχιθεωρία, η εστίαση και η γυμνασιαρχία.

Πελοποννησιακός πόλεμος

Η ειρήνη δεν είχε επιλύσει τις διαφορές → έντονος ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης και των αντίστοιχων συμμαχιών, ο οποίος οφείλεται και σε:

·        Φυλετική διαφορά (Ίωνες-Δωριείς)

·        Πολιτειακή συγκρότηση (δημοκρατία-ολιγαρχία)

·        Ηγεμονικές τάσεις Αθήνας

Χωρισμός ελληνικού κόσμου σε δύο στρατόπεδα → σκληρότερη εμφύλια σύγκρουση του αρχαίου ελληνικού κόσμου → τρεις περίοδοι πολέμου:

·        Αρχιδάμειος ή Δεκαετής πόλεμος (431 – 421 π.Χ.)

·        Σικελική εκστρατεία (415 – 413 π.Χ.)

·        Δεκελεικός ή Ιωνικός πόλεμος (413 – 404 π.Χ.)

Ήττα Αθηναίων → αναγνώριση Σπαρτιατικής ηγεμονίας από τις ελληνικές πόλεις (404 π.Χ.). Ο πόλεμος όμως εξοντωτικός:

·        Υλικές καταστροφές

·        Εξαχρείωση ανθρώπων

·        Ανάμειξη Περσών στα εσωτερικά θέματα του ελληνικού κόσμου.

Η κρίση της πόλης-κράτους

4^ο αιώνα παρακμή ελληνικών πόλεων-κρατών:

·        οικονομική και κοινωνική κρίση στις πόλεις-κράτη

·        όξυνση του μεταξύ τους ανταγωνισμού - συγκρούσεις

·        παρεμβάσεις Περσών με στόχο τη διάσπαση των ελληνικών δυνάμεων → μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο βοηθούν στη δημιουργία αντισπαρτιατικού συνασπισμού  (Θήβα, Κόρινθος, Άργος και Αθήνα) → Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος (395-386 π.Χ.) → Βασίλειος ή Ανταλκίδειος ειρήνη: οι Σπαρτιάτες σε συμφωνία με το βασιλιά των Περσών επιβάλλουν τους όρους του τερματισμού του πολέμου:

Ø  παράδοση των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας και Κύπρου στο βασιλιά των Περσών

Ø  διακήρυξη της αυτονομίας όλων των ελληνικών πόλεων με ελάχιστες εξαιρέσεις

Ø  έγιναν τοποτηρητές της ειρήνης στην κυρίως Ελλάδα, αλλά στην ουσία → όργανα της περσικής πολιτικής

Θηβαϊκή ηγεμονία: άνοδος με μάχη στα Λεύκτρα (371 π.Χ.) και πτώση μετά τη μάχη στη Μαντίνεια (362 π.Χ.) 

Η πανελλήνια ιδέα

Πανελλήνια ιδέα

·        πρώτη διατύπωση από σοφιστή Γοργία τέλη 5^ου αιώνα

·        βασικός εκφραστής ο Αθηναίος ρητοροδιδάσκαλος Ισοκράτης → αρχικά στον «Πανηγυρικό» του: κοινός αγώνας εναντίον των Περσών με ηγετικό ρόλο Αθήνας → αργότερα αποδέσμευση από τον τοπικισμό της εποχής σε αντίθεση με τον πιστό στην ιδέα του πρωταγωνιστικού ρόλου της Αθήνας ρήτορα Δημοσθένη και ανάπτυξη της ιδέας ενός ισχυρού μονάρχη που θα ηγηθεί του αγώνα των ενωμένων Ελλήνων εναντίον των Περσών: αποβλέπει σε διάφορες προσωπικότητες → τελικά απόθεση των ελπίδων του στο Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας.

Ο Φίλιππος Β΄ και η ένωση των Ελλήνων

Φίλιππος Β΄

·        σταθεροποίηση της θέσης του στο μακεδονικό θρόνο

·        ισχυροποίηση μακεδονικού κράτους με τις ακόλουθες ενέργειες:

Ø   Αποτελεσματική αντιμετώπιση επιδρομών στα βόρεια σύνορα (Ιλλυριοί και Παίονες)

Ø  Οργάνωση ισχυρού στρατού → μακεδονική φάλαγγα αποτελούμενη από πεζέταιρους (μακρύ δόρυ: σάρισα) – ιππικό -  ακοντιστές, τοξότες και πελταστές

Ø  Δημιουργία ισχυρής οικονομίας: κατάληψη ορυχείων χρυσού του Παγγαίου -  κοπή νομίσματος: χρυσοί στατήρες

Ø  Επεκτατική εξωτερική πολιτική: σκοπός η ένωση των Ελλήνων υπό την αρχηγία του

 → κατάληψη πόλεων της Χαλκιδικής, εδάφη Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, μέχρι τις δυτικές ακτές του Ευξείνου Πόντου

→ επέμβαση στη Θεσσαλία και στη νότιο Ελλάδα -  μάχη Χαιρώνειας (338 π.Χ.): κερδίζει συνασπισμό Θηβαίων και Αθηναίων → αδιαφιλονίκητος ηγέτης Ελλήνων → πανελλήνια ένωση στο συνέδριο Κορίνθου 337 π.Χ.:

·        Απαγόρευση συγκρούσεων μεταξύ των ελληνικών πόλεων και βίαιης μεταβολής των καθεστώτων τους

·        Προστασία ελεύθερης ναυσιπλοΐας και καταδίκη πειρατείας

·        Ίδρυση πανελλήνιας αμυντικής και επιθετικής συμμαχίας με ισόβιο αρχηγό το Φίλιππο Β΄

Συνέδριο της Κορίνθου (δολοφονία Φιλίππου Β') επαναλήφθηκε (336 π.Χ.) από τον Αλέξανδρο: ανανέωση όρκων.

Το οικουμενικό κράτος του Μ. Αλεξάνδρου

334 (Πέλλα) - 325 π.Χ. → ο Μ. Αλέξανδρος κατακτά την Ανατολή μέχρι τον Ινδό ποταμό σε τρεις φάσεις:

· Πρώτη φάση: 334-331 π.Χ. → κυριαρχία στη Μ. Ασία - απελευθέρωση ελληνικών πόλεων. Δύο συγκρούσεις με Πέρσες σε → Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.) και Ισσό (333 π.Χ.). Κατάληψη Φοινίκης και Παλαιστίνης. Κατάκτηση Αιγύπτου (οι κάτοικοι τον αναγόρευσαν φαραώ). Ίδρυση Αλεξάνδρειας (331 π.Χ.).

· Δεύτερη φάση 331-327 π.Χ. → σύγκρουση με τον περσικό στρατό στα Γαυγάμηλα - νίκησε το Δαρείο Γ' → καταλαμβάνει Βαβυλώνα, Σούσα, Περσέπολη κ.ά. Συνεχίζει τη νικηφόρα εκστρατεία με καταλήψεις των ανατολικών σατραπειών.

· Τρίτη φάση → εκστρατεία στην ινδική χερσόνησο με στόχο να φτάσει μέχρι τα πέρατα της Οικουμένης. Φτάνει μέχρι τον Ύφαση ποταμό (όριο της εκστρατείας του 326 π.Χ.). Δε φτάνει στο Γάγγη → αντίδραση του μακεδονικού στρατού. Φτάνει στις εκβολές του Ινδού - περνάει την έρημο της Γεδρωσίας - ναύαρχος Νέαρχος φτάνει μέχρι τις εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη. Την άνοιξη του 323 π.Χ. πεθαίνει στη Βαβυλώνα (ενώ προετοίμαζε τον περίπλου της Αραβίας).

Το έργο του Μ. Αλεξάνδρου

Παρά το περιορισμένο χρονικό διάστημα της βασιλείας του (336-323 π.Χ.) και τη νεαρή ηλικία του, το έργο του άφησε ανεξίτηλα ίχνη για τους επόμενους αιώνες.

Στρατιωτικός τομέας → διορατικός στρατηγός με μεγαλοφυή σκέψη → εφαρμογή κατάλληλου σχεδιασμού για την αντιμετώπιση του αντιπάλου, στις κατά μέτωπο συγκρούσεις, αλλά και στις πολιορκίες πόλεων.

Πολιτική δράση → ανάμειξη ελληνικού με ασιατικό κόσμο και ένωσή τους κάτω από μια ισχυρή διοίκηση. Αποδέχτηκε τις τοπικές συνήθειες, τις παραδόσεις και το διαφορετικό τρόπο άσκησης της εξουσίας για κάθε λαό. Διατήρησε το θεσμό των σατραπειών αναθέτοντας τη διοίκησή τους σε Έλληνες ή Πέρσες ηγεμόνες.

Οικονομικός τομέας → προώθηση της νομισματικής οικονομίας – εγκατάλειψη της ιδέας του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου → δημιουργία ενιαίου νομισματικού συστήματος στην απέραντη αυτοκρατορία. 

Πολιτιστικός τομέας → διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού - υιοθέτηση πολιτιστικών στοιχείων από την παράδοση των λαών της Ανατολής - ίδρυση νέων πόλεων - εξερευνήσεις περιοχών - επιθυμία για έρευνα (συμμετοχή στην εκστρατεία φιλοσόφων και ερευνητών) → ένοπλη εξερεύνηση.

Ο πολιτισμός

Η καθημερινή ζωή στις ελληνικές πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας και τις αποικίες → φανερώνει το πολιτιστικό επίπεδο της εποχής:

·        Αντιλήψεις για την εργασία → περιφρόνηση χειρωνακτικής εργασίας και ενασχόληση με κοινά

·        Τρόπος διασκέδασης (συμπόσια, εορτές) – θεατρικές παραστάσεις

·        Κοινωνικός χαρακτήρας τελετών για γέννηση, γάμο και θάνατο.

Αθήνα → πρωτεία πολιτιστικής ανάπτυξης -  πόλος έλξης για ανθρώπους του πνεύματος και των τεχνών → 5^ος αιώνα οικοδόμηση σπουδαίων έργων στην Ακρόπολη – τελετές – εκδηλώσεις και θρησκευτικές παραστάσεις.

·        Φιλοσοφία → μέσα 5^ου αιώνα: στο κέντρο του ενδιαφέροντος ο άνθρωπος – ορθολογισμός. Σοφιστές, Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης → βελτίωση ανθρώπου και ζωής.

·        Ποίηση → τραγικοί ποιητές (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης): υψηλά διανοήματα -  κωμωδίες (Αριστοφάνης) → κριτική της καθημερινής πολιτικής ζωής

·        Ρητορικός λόγος → το δημοκρατικό πολίτευμα ευνόησε την καλλιέργειά του (Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης)

·        Ανάπτυξη επιστήμης → αστρονομία, μαθηματικά (Μέτων), χωροταξική οργάνωση των πόλεων (Ιππόδαμος), ιατρική (Ιπποκράτης).