Ιστορία Α΄ Λυκείου: Η Ύστερη Αρχαιότητα (4ος-6ος αι. μ.Χ.)

Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

Οι διοικητικές αλλαγές

Διοκλητιανός (284 μ.Χ.): τολμηρές διοικητικές αλλαγές → μοιράζει την εξουσία → ανάγκη άμεσης παρέμβασης στρατού και καλύτερης φύλαξης συνόρων.

Ανατολικό τμήμα αυτοκρατορίας: Διοκλητιανός, δυτικό: Μαξιμιανός (στρατιωτικός αφοσιωμένος στο Διοκλητιανό) → και οι δύο τίτλο Αυγούστου → αργότερα μέρος της εξουσίας σε δύο συνάρχοντες: Γαλέριο και Χλωρό αντίστοιχα (Καίσαρες) → η εξουσία μοιράστηκε σε τέσσερα κέντρα: Τετραρχία → διατηρεί την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα τη Ρώμη.

Η αλλαγή στη μορφή του πολιτεύματος

Μεταβολή του χαρακτήρα της μοναρχίας. Χωρισμός του κράτους σε μικρές επαρχίες → διοίκηση από αυτοκρατορικούς υπαλλήλους – ο στρατός κάθε περιοχής είχε δικό του διοικητή διαφορετικό από της επαρχίας → αφαίρεσε την πολιτική εξουσία από το στρατό.                                                            Συγκέντρωση εξουσιών από αυτοκράτορα - έγινε απροσπέλαστος, φορούσε διάδημα και πορφύρα και επέβαλλε την προσκύνηση - προσφώνηση «Ζευς» και απαίτηση να λατρεύεται ως θεός → μεταβολή της Ηγεμονίας (Principatus) σε Απόλυτη Μοναρχία (Dominatus) – o πρώτος πολίτης (princeps) έγινε απόλυτος μονάρχης (dominus).  

M. Kωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής

Η δημιουργία του χριστιανικού ρωμαϊκού κράτους

Τετραρχία → ενίσχυσε τους ανταγωνισμούς και τις φιλοδοξίες των συναρχόντων → αλληλοεξόντωση → μέσα από τις συγκρούσεις αναδείχθηκε ο Μ. Κωνσταντίνος (διάδοχος του Κωνσταντίου Χλωρού) με βασικούς σταθμούς τα παρακάτω γεγονότα:

·     Νίκη στη Μουλβία γέφυρα του Τίβερη επί του Μαξεντίου (312 μ.Χ.)

·    Συνεννόηση με τον Αύγουστο της Ανατολής, Λικίνιο → αποφάσισαν να μην προσλάβουν Καίσαρες  και να συνεργαστούν για τη διοίκηση της αυτοκρατορίας (313 μ.Χ.) .

·     Νίκη στην Αδριανούπολη – θανάτωση Λικινίου (324 μ.Χ.).

Κωνσταντίνος: μονοκράτορας → απολυταρχικότερος από Διοκλητιανό – απρόσιτος στους υπηκόους και στη σύγκλητο (που πλέον μόνο τιμητικό σώμα χωρίς εξουσία) – γύρω του ανακτορικοί υπάλληλοι και συμβούλιο, το οποίο λειτουργούσε μόνο όταν το ήθελε ο ίδιος.                                                         Ο αυτοκράτορας πλέον δεν ήταν ο θεός για τους υπηκόους του, αλλά ο εκλεκτός του θεού που κυβερνούσε με τη θεία χάρη – υποστήριξη προς το Χριστιανισμό → Διάταγμα Μεδιολάνων: απόλυτη ελευθερία στην επιλογή λατρείας για τους κατοίκους της αυτοκρατορίας (Φεβρουάριος 313 μ.Χ.) → εκχριστιανισμός αυτοκρατορίας: συνειδητή αποδοχή της νέας θρησκείας - τοποθέτηση χριστογράμματος (σύμβολο) στις ασπίδες των στρατιωτών και στην αυτοκρατορική σημαία - προστασία Χριστιανισμού από αιρέσεις μέσω των Οικουμενικών συνόδων - οικοδόμηση εκκλησιών - λίγο πριν πεθάνει βαφτίστηκε χριστιανός.

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

Μεταφορά του κέντρου των αποφάσεων στην Ανατολή → η Νέα Ρώμη οικοδομήθηκε στο Βυζάντιο: «Κωνσταντίνου-πολις» → εγκαίνια στις 11 Μαΐου 330 μ.Χ. → έναρξη Βυζαντινής αυτοκρατορίας, της οποίας η τύχη ταυτίστηκε με την τύχη της πρωτεύουσας.

Λόγοι μεταφοράς: αντιμετώπιση προβλημάτων που δημιουργούσαν κυρίως οι βαρβαρικές επιδρομές – η παλαιά πρωτεύουσα ήταν ταυτισμένη με τον αρχαίο κόσμο και την αρχαία ρωμαϊκή παράδοση, ενώ η νέα: προνομιακή θέση → καλύτερη άμυνα και οικονομική ανάπτυξη – κοντά στις περιοχές της Ανατολής, οι οποίες στην πλειοψηφία τους κατοικούνται από Έλληνες και χριστιανούς → η αυτοκρατορία απέκτησε προοδευτικά ελληνικό χαρακτήρα.                                                                     Η νέα αυτοκρατορία βασίστηκε σε τρία στοιχεία:

·        ρωμαϊκή πολιτική παράδοση

·        χριστιανική πίστη

·        ελληνική πολιτιστική κληρονομιά

Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους

Μεταφορά πρωτεύουσας από Μ. Κωνσταντίνο στο μεταίχμιο Ευρώπης-Ασίας, κοντά στις ανατολικές επαρχίες → μετεξέλιξη αυτοκρατορίας υπό την επίδραση: πολιτικής ρωμαϊκής παράδοσης, χριστιανικής πίστης, πολιτιστικής κληρονομιάς.                                               Πληθυσμιακή υπεροχή ελληνικού στοιχείου → εξελληνισμός του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας. Η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική που ξεκίνησε με Διοκλητιανό, οριστικοποιήθηκε από το Μ. Θεοδόσιο (σπανίως ενωμένα τα δύο τμήματα) → 4^ο αιώνα: αυτονόμηση και εξελληνισμός ανατολικού τμήματος.

Φιλοσοφικές σχολές Ανατολής και στην Αθήνα: καλλιέργεια ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης, ρητορείας, ελληνικής παιδείας. Ιουλιανός και σύγχρονοί του δάσκαλοι και ιεράρχες: γνώστες της ελληνικής παιδείας – πολλοί νεοπλατωνιστές.

Μ. Θεοδόσιος (πριν πεθάνει): χώρισε την αυτοκρατορία στα δύο και τη μοίρασε στους γιους του, Αρκάδιο (ανατολικό τμήμα) και Ονώριο (δυτικό τμήμα) → οριστικός χωρισμός (395 μ.Χ.). Δυτικό τμήμα: εισβολή γερμανικών φύλων → τέλος ρωμαϊκού κόσμου. Ανατολικό τμήμα: αποσοβήθηκε ο κίνδυνος εκγερμανισμού με την αντίσταση των Ελλήνων λογίων και πολιτικών (αντιγερμανική – αντιγοτθική κίνηση) → έτσι επιβίωσε και μετεξελίχθηκε στη βυζαντινή του μορφή. Πρωταγωνιστικός ρόλος Κωνσταντινούπολης → πνευματικό κέντρο, ίδρυση Πανδιδακτηρίου με διάταγμα του Θεοδοσίου Β’ (425 μ.Χ.). Με αυτοκρατορική απόφαση: υπεροχή διδασκαλίας ελληνικής φιλολογίας και γλώσσας σε βάρος της λατινικής.

                                            Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους

Ιταλία: συνεχής αναταραχή από μέσα 5^ου αιώνα → αποδιοργάνωση κεντρικής μηχανής – η στρατιωτική ηγεσία στα χέρια Γερμανών μισθοφόρων – διατήρηση αυτοκρατορικού θεσμού, αλλά για ένα μικρό διάστημα ανίκανοι αυτοκράτορες.

Οδόακρος, ηγεμόνας των Ερούλων (476 μ.Χ.) → καθαίρεση αυτοκράτορα Ρωμύλου Αυγουστύλου (κατέλαβε το θρόνο χωρίς την έγκριση της Κωνσταντινούπολης). Με πρεσβεία προς τον αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος, Ζήνωνα, αναγνωρίστηκε διοικητής της Ιταλίας με τον τίτλο του πατρίκιου – έκτοτε δεν κυβέρνησε άλλος Ρωμαίος αυτοκράτορας → 476 μ.Χ. θεωρείται το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους και η συμβατική αρχή του Μεσαίωνα για τη Δύση.

Οι Οστρογότθοι

Ανατολικός κλάδος Γότθων -  μέχρι 4^ο αιώνα στον Δνείπερο ποταμό – υποτάχθηκαν στους Ούνους – φιλογοτθική πολιτική Μ. Θεοδοσίου → εγκατάσταση Οστρογότθων στην περιοχή Ουγγαρίας με αντάλλαγμα τη φύλαξη των συνόρων. Επιδρομές στις βόρειες περιοχές της Βαλκανικής – στροφή ηγεμόνα τους προς Ιταλία: Οστρογοτθικό βασίλειο Ιταλίας με έδρα τη Ραβέννα – τίτλος ρήγα (rex).

Τέλη 5^ου αιώνα: απέμεινε μόνο το ανατολικό τμήμα από την παλιά ρωμαϊκή αυτοκρατορία → εδάφη: Βαλκανικής, Μ. Ασίας, Συρίας, Παλαιστίνης και Αιγύπτου. Δύση: γερμανικά βασίλεια. 

              

                                                           Η εποχή του Ιουστινιανού

Η ελληνοχριστιανική οικουμένη

Ιουστινιανός: εξωτερική πολιτική → όραμα παλαιάς ρωμαϊκής οικουμένης                                  εσωτερική οργάνωση → καινοτόμες ιδέες → διαμόρφωση βυζαντινής φυσιογνωμίας κράτους → μετεξέλιξη ρωμαϊκής οικουμένης σε ελληνοχριστιανική: 

·        Ισχυροποίηση απόλυτης μοναρχίας: αφορμή η Στάση του Νίκα (532 μ.Χ.) και η καταστολή της και η θεωρητική θεμελίωση βασιλείας: βασιλιάς → εκλεκτός θεού.

·        Επιβολή μιας θρησκείας κι ενός δόγματος: σκληρή στάση απέναντι στις παλιές θρησκείες – κλείσιμο νεοπλατωνικής σχολής Αθηνών – εξόντωση υπηκόων της – επιείκεια μόνο προς Εβραίους – ιεραποστολικό έργο για τον εκχριστιανισμό γειτονικών λαών – οικοδόμηση Αγίας Σοφίας.

·        Συστηματική κωδικοποίηση Δικαίου: σπουδαίο νομοθετικό έργο (κύριο μέρος γραμμένο στη λατινική, οι νέοι νόμοι, «Νεαρές», στην ελληνική γλώσσα) → Corpus juris civilis (αστικό δίκαιο) → βάση της νεότερης νομοθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών.

·        Θεμελίωση νέου διοικητικού συστήματος → αποτροπή εκφεουδαρχισμού της αυτοκρατορίας: Καινούργια νομοθετικά διατάγματα (Νεαρές) παραχωρούσαν πολιτική εξουσία σε στρατιωτικούς διοικητές περιοχών εκτεθειμένων σε εχθρικές επιθέσεις – με διατάγματα προσπάθησε να πλήξει τους  μεγαλοκτηματίες → περιορισμός μεγάλης γαιοκτησίας.

·