Ιστορία Α΄ Λυκείου: Ο μυκηναϊκός πολιτισμός (H χώρα και οι πηγές)

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός (H χώρα και οι πηγές)

Ύστερη εποχή του χαλκού (1600-1100 π.Χ.): ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός, ονομάστηκε μυκηναϊκός (οι Μυκήνες το σπουδαιότερο κέντρο του), η ιστορική επιστήμη θεωρεί ότι αποτελεί την ελληνική πρωτο-ιστορία.

Η χώρα

Δημιούργημα ελληνικών φύλων υπό την επίδραση άλλων αιγαιακών πολιτισμών, ιδιαίτερα του μινωικού.


Παγίωση εγκαταστάσεων στην ηπειρωτική χώρα και εξάπλωση στον αιγαιακό χώρο, στα νησιά, την Κρήτη και στις ακτές της Μ. Ασίας, στην περίοδο ακμής εξάπλωση στην Κύπρο και στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου.


Πολλά σπουδαία κέντρα: Μυκήνες, Άργος, Τίρυνθα, Αργολίδα, Πύλος κ.ά.


Ίδρυση κέντρων: Επιλεγμένες θέσεις, ώστε να έχουν εποπτεία σε μεγάλη σε έκταση περιοχή – συνδυασμός συνήθως με κατασκευή ανακτόρου και ισχυρής οχύρωσης.

Οι πηγές

Πρώτη πηγή πληροφόρησης: ομηρικά έπη → οι ερευνητές πίστευαν ότι η εικόνα της ζωής που παρουσίαζαν ήταν δημιούργημα του ποιητή → ιστορική υπόσταση με ανασκαφές Heinrich Schliemann στις Μυκήνες (1876). Έκτοτε αρχαιολογικές έρευνες σε πολλά μέρη της Ελλάδας.


Αποκορύφωμα ερευνών: αποκρυπτογράφηση από M. Ventris και J. Chadwick (1952) της συλλαβικής γραφής → Γραμμικής Β΄ → επικύρωσε την ελληνικότητα του μυκηναϊκού πολιτισμού, πρώιμη μορφή ελληνικής γλώσσας.


Πληροφορίες πινακίδων που βρέθηκαν: όχι συνεχές κείμενο, λογιστικό περιεχόμενο → κατάλογοι αντικειμένων και περιουσιακών στοιχείων ηγεμόνων ή εμπόρων, ονόματα θεών και ανθρώπων γνωστά από τα έπη.





Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση του μυκηναϊκού κόσμου


Ø Γρήγοροι ρυθμοί εμπορικής ανάπτυξης (ιδιαίτερα μετά το 1500 π.Χ.) → έξοδος Μυκηναίων στο Αιγαίο.

Ø Επίκεντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων ήταν τα μέγαρα. Πλειοψηφία υπηκόων: γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ειδικευμένοι τεχνίτες, έμποροι και ναυτικοί.

Ιδιαίτερη θέση: ιερείς και στρατός.


Ηγεμόνας ανακτόρου: διαχείριση πλούτου περιοχής, πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός με δικαστική και θρησκευτική εξουσία (χωρίς ενδείξεις, ωστόσο, για θεοποίηση/θεοκρατική οργάνωση).

Δούλοι: βάση κοινωνικής πυραμίδας, στην υπηρεσία του ηγεμόνα, των αξιωματούχων, των ιερέων και των απλών πολιτών.


Ø Δε φαίνεται να υπήρχε ένα ενιαίο κράτος, παρά τα κοινά χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού κόσμου. Υποστηρίχθηκε η ύπαρξη τεσσάρων ή πέντε μεγαλύτερων και άλλων τόσων μικρότερων κρατών (ίσως υποτελών στο μεγαλύτερο ανακτορικό κέντρο, τις Μυκήνες).


Ø Οργάνωση μυκηναϊκών κρατών: δε διαθέτουμε επαρκή στοιχεία. Εξαίρεση οι πινακίδες από το ανάκτορο της Πύλου: ανώτατος άρχοντας → άνακτας, τοπικοί άρχοντες/διοικητές περιφερειών → λααγέτας, τάξη των ευγενών → επέτες (ακόλουθοι), σημαντικά πρόσωπα της περιφερειακής διοίκησης → τελεστές. Τίτλος βασιλεύς → λιγότερο τιμητικός για τους Μυκηναίους, δήλωνε τον επικεφαλής οποιασδήποτε ομάδας – τους επόμενους αιώνες απέκτησε τη σημασία του ανώτατου άρχοντα.

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός (Η εξάπλωση και η παρακμή)

Η εξάπλωση

Εμπόριο → κύρια πηγή πλούτου μυκηναϊκού κόσμου → θαλασσοκρατία.


Τέλη 15ου αι. π.Χ.: κυριαρχία στην Κρήτη – κατάληψη Κνωσού.


Εγκαταστάσεις και εμπορικοί σταθμοί σε όλο το Αιγαίο και σταδιακή επέκταση τους δύο επόμενους αιώνες πέρα από το Αιγαίο.


13ο αιώνα π.Χ.: συστηματικός αποικισμός Κύπρου – εξελληνισμός της.


Ίδρυση μυκηναϊκής παροικίας στη φοινικική πόλη Ουγκαρίτ – εμπορική επέκταση στην Παλαιστίνη και την Αίγυπτο – σχέσεις και με Χετταίους.


Εμπορική επέκταση και στη Δυτική Μεσόγειο: Σικελία, Σαρδηνία και ανατολικές ακτές της Ισπανίας.


Προμήθευση πρώτων υλών και μετάλλων από Εύξεινο Πόντο → σύνδεση με τρωική εκστρατεία: πιθανότατα προς τα τέλη του 13ου αι. π.Χ. – πανελλήνιος χαρακτήρας.


Πολλά σπουδαία κέντρα: Μυκήνες, Άργος, Τίρυνθα, Αργολίδα, Πύλος κ.ά.


Ίδρυση κέντρων: Επιλεγμένες θέσεις, ώστε να έχουν εποπτεία σε μεγάλη σε έκταση περιοχή – συνδυασμός συνήθως με κατασκευή ανακτόρου και ισχυρής οχύρωσης.

Η παρακμή

Αρχές 12ου αι. π.Χ. → δυσκολεύουν οι εμπορικές επαφές με τις χώρες της Ανατολής (κατάλυση χεττιτικού κράτους, οικονομική αποδυνάμωση Κύπρου, ανατολικών ακτών Μεσογείου και Αιγύπτου) → αιτία οι λαοί της θάλασσας (πιθανή η συμμετοχή και κάποιων Αχαιών) → μοιραίο για τους Μυκηναίους → περιορίστηκαν και στο τέλος τερματίστηκαν οι εμπορικές επαφές – απώλεια αγορών Ανατολής → κλονισμός οικονομίας – σταδιακή διάλυση μυκηναϊκού κόσμου, η οποία ίσως να ολοκληρώθηκε από εσωτερικές διενέξεις.

Ενοποιητικά χαρακτηριστικά:

· Η κοινή γλώσσα: πρώιμη μορφή ελληνικής γλώσσας → πινακίδες γραμμικής Β΄.


· Οι κοινές θρησκευτικές δοξασίες: λατρείες και ονόματα θεοτήτων που θα συνθέσουν αργότερα το ολυμπιακό πάνθεον.


· Η ομοιομορφία σε όλες τις πτυχές του υλικού βίου: έργα τέχνης – πολεμικός εξοπλισμός – ενδυμασία – καλλωπισμός.

Η μυκηναϊκή τέχνη: 

Αυστηρή συγκρότηση – εξάρτηση από τα ανάκτορα (ιδεολογικά και αισθητικά).


Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική:


· Ανάκτορα:


Ø Σε επιλεγμένες θέσεις, περιβάλλονταν με ισχυρά τείχη.


Ø Απλά στη δομή.


Ø Πυρήνας το μέγαρο: ορθογώνιο τριμερές οικοδόμημα με μια μεγάλη εστία στο κέντρο.


Ø Αριστερά και δεξιά πολλά διαμερίσματα.


· Θολωτοί τάφοι:


Ø Το σημαντικότερο επίτευγμα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής, περίφημο δείγμα ο λεγόμενος «θησαυρός του Ατρέως».


Ø Ένας κτιστός θάλαμος σε σχήμα κυψέλης.


Ø Μακρύς διάδρομος με κτιστές πλευρές.


Ø Μεγάλη είσοδος με τριγωνική απόληξη στο επάνω μέρος.


Ø Όλα καλύπτονταν με χώμα → εικόνα μικρού λόφου.


Τοιχογραφίες και αγγειογραφικές παραστάσεις υποδηλώνουν:


Ø Εργασία έμπειρων καλλιτεχνών.


Ø Μινωική επιρροή με περιορισμό της φυσιοκρατίας, η οποία αντικαταστάθηκε από τελετουργικές σκηνές και σκηνές πολέμου και κυνηγιού.