Ιστορία Α΄ Λυκείου: Αρχαϊκή εποχή

Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)

Εποχή προετοιμασίας και απαρχών της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου.

·        Αντιμετώπιση οικονομικοκοινωνικής κρίσης από μέσα 8^ου αιώνα → πόλεις–κράτη, ίδρυση αποικιών.

·        7^ος-6^ος αιώνας: πνευματικές αναζητήσεις – διαμόρφωση αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

·        Νικηφόροι αγώνες εναντίον «βαρβάρων» - ενίσχυση εθνικής συνείδησης.

Η γένεση της πόλης-κράτους

Πόλη-κράτος: συγκεκριμένος χώρος και οργανωμένη κοινότητα κάτω από μία εξουσία

Συστατικά:

·        Χώρος: Κέντρο άσκησης εξουσίας, τειχισμένο συνήθως → πόλις ή άστυ και ευρύτερη περιοχή γύρω απ’ αυτόν, καλλιεργήσιμη με διάσπαρτους μικρότερους οικισμούς, τις κώμες → ύπαιθρος χώρα.

·        Οργάνωση: οι πολίτες → συμμετοχή στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ανάλογα με το πολίτευμα.

Τρεις βασικές επιδιώξεις πολιτών: ελευθερία, αυτονομία και αυτάρκεια.

Η σημασία του θεσμού της πόλης-κράτους

Οι επιδιώξεις των πολιτών της πόλης-κράτους:

·        Τροχοπέδη για την οργάνωση των Ελλήνων σε ενιαίο κράτος (τοπικισμός, εμφύλιες συγκρούσεις)

αλλά

·        Γενεσιουργός δύναμη των επιτευγμάτων και της πολιτιστικής τους πορείας.

Ø  Για πρώτη φορά οι κάτοικοι των πόλεων ανέπτυξαν πολιτική δραστηριότητα – συνέδεσαν τη ζωή τους με την ελευθερία – την αυτόβουλη δράση και την κοινή αντιμετώπιση προβλημάτων. 

Ø  Ουσιαστική συμβολή στην ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού (δημοκρατία, ποίηση, φιλοσοφία, ρητορική, επιστήμη κτλ.).

H οικονομική και κοινωνική οργάνωση

Οι οικονομικές – κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της ομηρικής εποχής οδήγησαν στη συγκρότηση των πόλεων-κρατών → κατά την περίοδο των μετακινήσεων τμήματα των ελληνικών φύλων αυτονομήθηκαν, απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση και σταδιακά δημιούργησαν τις πόλεις κράτη (πρώτα στη Μ. Ασία).

Ελλαδικός χώρος → ανεξαρτητοποίηση τμημάτων ελληνικών φύλων και οργάνωση μεταξύ τους ή δημιούργησαν συνοικισμούς, δηλαδή → ένωση γειτονικών κοινοτήτων σε ενιαίο χώρο  ή απόσπαση ομάδων από κώμες και συγκρότηση δικής τους ενιαίας διοίκησης.

Η κρίση του ομηρικού κόσμου

Τέλη 9^ου αιώνα: Πληθυσμιακή αύξηση → οικονομική κρίση (περιορισμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις – περιορισμένα μέσα εκμετάλλευσης, συγκέντρωση γης σε λίγους, απουσία εργασιακής ειδίκευσης, έλλειψη άλλων πόρων)

Περιορισμός βασιλικής εξουσίας – αύξηση της δύναμης των ευγενών (έλλειψη οργανωμένου στρατού) → αγαθοί, άριστοι κ.ά. – κατοχή γης - σωματική άσκηση και καλλιέργεια πνεύματος – εκτροφή αλόγων και πολεμική ετοιμότητα (ιππείς).

Μεγάλος αριθμός μικρών ή μεσαίων καλλιεργητών ή και ακτημόνων → πλήθος, όχλος κ.ά. – κάποιοι αργότερα πλούτισαν με βιοτεχνία εμπόριο και ναυτιλία, αλλά πάντα πολιτικά κατώτεροι από ευγενείς.

Ανάπτυξη θεσμού δουλείας  → αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να ασχολείται μόνο με τα κοινά και όχι με εργασίες – αύξηση αριθμού δούλων λόγω χρεών και κατακτητικών πολέμων.

Η αντιμετώπιση της κρίσης

Λύσεις που δόθηκαν στα πλαίσια των πόλεων:

·        Ανάπτυξη βιοτεχνίας κι εμπορίου.

·        Κατακτητικοί πόλεμοι κι εδαφική επέκταση.

·        Ίδρυση αποικιών.

Ο δεύτερος αποικισμός (8^ος-6^ος αι. π.Χ.)

Ο δεύτερος αποικισμός διαφέρει από την εξάπλωση των ελληνικών φύλων στα μικρασιατικά παράλια (11^ο-9^ο αιώνα π.Χ.)

Οργανωνόταν από τη μητέρα - πόλη (μητρόπολη), αλλά οι αποικίες ήταν αυτόνομες και αυτάρκεις, με χαλαρούς έως ανύπαρκτους δεσμούς με τη μητρόπολη, ενώ σπάνια οι σχέσεις μπορούσαν να είναι και εχθρικές.

Αίτια αποικισμού:

·        Στενοχωρία → αύξηση πληθυσμού και περιορισμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

·        Έλλειψη πρώτων υλών, ιδιαίτερα μετάλλων.

·        Αναζήτηση νέων αγορών για την προμήθεια και την πώληση αγαθών.

·        Εσωτερικές πολιτικές κρίσεις.

·        Γνώσεις για θαλάσσιους δρόμους και περιοχές εγκατάστασης.

·        Ριψοκίνδυνος χαρακτήρας ανθρώπων εποχής.

8^ο -6^ο αιώνα → εξάπλωση Ελλήνων στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο – περιορισμός δραστηριοτήτων Φοινίκων – επανασύνδεση με Μεσόγειο.

Μεταφορά πολιτισμού, τρόπου ζωής κτλ. στις νέες πατρίδες – πειραματισμός και ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων με τους γηγενείς (π.χ. αλφάβητο).

Εμπόριο → απέκτησε χαρακτήρα εμπορευματοχρηματικό με την κοπή και τη χρήση του νομίσματος → κύριο μέσο συναλλαγής.

Κοινωνικές μεταβολές: Νέα κατηγορία πολιτών → όσοι πλούτισαν → διεκδίκησαν μερίδιο στην εξουσία → κρίση αριστοκρατικής κοινωνίας.

Ανάπτυξη δουλείας → ανάγκη για πολλά και φθηνά εργατικά χέρια → αργυρώνητοι δούλοι (αγορασμένοι).

Τα πολιτεύματα

Πόλη-κράτος → βασικός θεσμός πολιτικής οργάνωσης κατά την αρχαιότητα

Η εξουσία ασκήθηκε από τις εκάστοτε ισχυρές κοινωνικές τάξεις → κοινωνικές συγκρούσεις

Πορεία μεταβολής πολιτευμάτων : βασιλεία → αριστοκρατία → ολιγαρχία → τυραννίδα → δημοκρατία 

Η δημιουργία των πόλεων-κρατών συνδέεται με την πτώση της βασιλείας → επικράτηση ευγενών – εγκαθίδρυση αριστοκρατικών πολιτευμάτων → η εξουσία στα χέρια των αρίστων (καταγωγή και κατοχή γης)

Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας → νέες κοινωνικές ομάδες: βιοτέχνες, έμποροι, ναυτικοί και τεχνίτες → διεκδίκησαν μερίδιο στην εξουσία

Οπλιτική φάλαγγα → καινούργιο στρατιωτικό σώμα στο οποίο συμμετείχαν όσοι πολίτες απέκτησαν την ιδιότητα του πολεμιστή και μπορούσαν να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα.

Τέλη 7^ου-αρχές 6^ου αι. π. Χ. όξυνση διαφορών ανάμεσα σε ευγενείς και πλήθος → καταγραφή νόμων από πρόσωπα κοινής αποδοχής: νομοθέτες ή αισυμνήτες (Λυκούργος, Δράκων, Σόλων κτλ.)

Διεύρυνση πολιτικής βάσης στις περισσότερες πόλεις → ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των πολιτών → ολιγαρχικό ή τιμοκρατικό πολίτευμα.  

Συνέχιση προβλημάτων και αντιθέσεων  → τις εκμεταλλεύτηκαν ευγενείς που είχαν αναδειχθεί ηγέτες των κατώτερων κοινωνικών ομάδων και ήθελαν να επιβάλουν τη δική τους εξουσία με την υποστήριξή των ομάδων αυτών → τυραννίδα. Ορισμένοι καλοί ηγέτες, αλλά οι περισσότεροι προκάλεσαν την οργή των πολιτών και είχαν βίαιο τέλος.

Πτώση τυραννίας τέλη 6^ου αι. π.Χ. → ολιγαρχία ή νομοθετικές ρυθμίσεις που ανοίγουν το δρόμο για δημοκρατία (Αθήνα, μεταρρύθμιση Κλεισθένη). 

Δημοκρατικό πολίτευμα: κυρίαρχο όργανο → εκκλησία του δήμου: συνέλευση όλων των ενήλικων κατοίκων που είχαν πολιτικά δικαιώματα → ισηγορία και ισονομία.

Ο πολιτισμός

Ποιητικός λόγος → προσωπικό ύφος → βιώματα, συναισθήματα

Πεζός λόγος

Ø  πρώτοι φιλόσοφοι → ερμηνεία κόσμου

Ø  πρώτα δείγματα ιστορικής γραφής → ήθη, έθιμα

Τέχνη

Ø  αρχιτεκτονικοί ρυθμοί → δωρικός και ιωνικός → κούροι και κόρες

Ø  κεραμική τέχνη → μελανόμορφος και ερυθρόμορφος ρυθμός

Πρωτοστατεί η Ιωνία, ακολουθεί ο υπόλοιπος ελληνικός χώρος.

Αποκρυστάλλωση τρόπου λατρείας των θεών – δοξασιών – μορφής κάθε θεού.

Πανελλήνια ιερά: Δελφοί, Ολυμπία, Δήλος κτλ.

Οι περσικοί πόλεμοι

Ιωνική επανάσταση 499-494 π.Χ.: ατυχής εξέγερση των Ελλήνων της Ιωνίας, οι οποίοι ήταν υποτελείς στην περσική αυτοκρατορία → αφορμή για περσικές επιχειρήσεις εναντίον της Ελλάδας.

Ø  Πρώτη απόπειρα → καταστροφή του στόλου τους στο ακρωτήριο του Άθω (θαλασσοταραχή), αλλά υποταγή Ελλήνων Θράκης και Μακεδονίας από το στρατό (492).

Ø  Πρώτη οργανωμένη περσική εκστρατεία με στόχο την τιμωρία των Ερετριέων και Αθηναίων (βοήθησαν στην ιωνική επανάσταση) → νίκη Αθηναίων και Πλαταιέων στο Μαραθώνα (490 π.Χ.) με την καθοριστική συμβολή του Μιλτιάδη.

Ø  Δεύτερη οργανωμένη εκστρατεία → Ξέρξης: πολυάριθμες δυνάμεις με στόχο την κατάκτηση όλου του ελλαδικού χώρου → οι ελληνικές πόλεις: συνέδριο στην Κόρινθο → συγκρότηση αμυντικής συμμαχίας κατά των Περσών → επιτυχές αποτέλεσμα μέσα από μία σειρά συγκρούσεων → Θερμοπύλες (Λεωνίδας), Αρτεμίσιο, Σαλαμίνα (Θεμιστοκλής), Πλαταιές (Παυσανίας), Μυκάλη → Οι Πέρσες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον ελλαδικό χώρο (480-479 π.Χ.)

Σημασία επιτυχούς αποτελέσματος → οι αγώνες ήταν κοινό έργο των Ελλήνων για την προάσπιση της ανεξαρτησίας τους, της γης, των ιερών τους και κυρίως του «Ελληνικού» έθνους → σύγκρουση δύο διαφορετικών τρόπων ζωής, αξιών, πολιτισμών → δημιουργίας κοινής ιστορικής μνήμης → οι πρώτοι «εθνικοί» πόλεμοι των Ελλήνων.